III. S³owniczek

:-)

u¿ywany w $\rightarrow$poczcie elektronicznej symbol u¶miechu (po³o¿ony na boku); por. $\rightarrow$smileys.

*

gwiazdka umownie zastêpuje dowolny ci±g znaków.

AGP

(Accelerated Graphics Port) standard wysokowydajnych kart grafiki do PC.

Analogowy

operuj±cy wielko¶ciami ci±g³ymi, jak temperatura czy natê¿enie pr±du. Przeciwieñstwo: $\rightarrow$cyfrowy.

Applet

ma³y program w $\rightarrow$Javie, który mo¿na wmontowaæ w stronê WWW. W porównaniu z pe³nymi programami Javy applety maj± szereg ograniczeñ np. w dostêpie do plików, ze wzglêdu na bezpieczeñstwo.

ARJ

popularny format $\rightarrow$kompresji, przed u¿yciem spakowanego pliku ( *.arj) nale¿y go rozpakowaæ z pomoc± odpowiedniego programu.

ASCII

(American Standard Code for Information Interchange) standardowy sposób przypisania liczb literom (tabl. 3.2).

AT

(Advanced Technology) opracowany przez IBM w po³owie lat 80. standard konstrukcyjny PC, do niedawna powszechnie stosowany, obecnie wypierany przez $\rightarrow$ATX.

ATA

(AT Attachment) najpopularniejszy interfejs dysków twardych w PC (por. $\rightarrow$SCSI).

ATAPI

(ATA Packet Interface) protokó³ umo¿liwiaj±cy pod³±czanie przez interfejs ATA urz±dzeñ innych ni¿ dyski twarde (np. napêdy CD-ROM).

ATX

opracowany przez Intela standard zastêpuj±cy $\rightarrow$AT.

Authentication

$\rightarrow$Uwierzytelnienie.

AVI

(Audio Video Interleave) wywodz±cy siê z MS Windows format plików ( *.avi) z filmami.

Backup

kopia zapasowa. Regularne tworzenie kopii zapasowych wa¿niejszych danych (na dyskietkach, ta¶mach, p³ytach CD-ROM czy osobnych dyskach twardych) jest podstawow± zasad± bezpieczeñstwa.

Bajt

osiem bitów, mo¿na za ich pomoc± zapisaæ liczbê miêdzy 0 a 255 lub literê.

Baza danych

(database) zbiór uporz±dkowanych informacji lub program do jego obs³ugi (przeszukiwania itp.). Zapewnia szybki dostêp i wyszukiwanie danych.

Bit

podstawowa jednostka informacji, jeden lub zero.

Blat

(desktop) okre¶lenie przestrzeni dostêpnej na ekranie komputera, na której jak na blacie biurka rozk³adamy potrzebne w pracy narzêdzia -- ikony programów, skróty, $\rightarrow$menu itp. W polskiej wersji MS $\rightarrow$Windows u¿yto okre¶lenia $\rightarrow$pulpit (por. przypis na s. ).

BMP

format zapisu plików graficznych ( *.bmp), wywodz±cy siê z MS Windows.

Cache

pamiêæ podrêczna, bufor. Mechanizm buforowania (caching) wykorzystywany jest np. do przyspieszenia czytania danych z dysku twardego, przez umieszczenie najczê¶ciej czytanych fragmentów w pamiêci $\rightarrow$RAM, lub w Internecie, przez umieszczanie kopii najczê¶ciej odwiedzanych stron WWW na lokalnym serwerze, dla zmniejszenia ruchu w Sieci i przyspieszenia dostêpu.

CD-ROM

(Compact Disc Read Only Memory) plastikowy kr±¿ek o ¶rednicy 5,25 cala (rys. 4.2), na którym mo¿na zapisaæ ok. 650 MB danych.

CGI

(Common Gateway Interface) standard uruchamiania programów z serwera poprzez strony WWW.

CHAP

(Challenge-Handshake Authentication Protocol) protokó³
$\rightarrow$uwierzytelniania stosowany przy po³±czeniach z komputerem
$\rightarrow$dostawcy us³ug internetowych, umo¿liwiaj±cy automatyczne podanie nazwy u¿ytkownika i has³a, dziêki szyfrowaniu bezpieczniejszy ni¿ $\rightarrow$PAP.

Chip

uk³ad scalony.

Ciasteczka

(cookies) informacje zapisywane na dysku naszego komputera przez odwiedzane przez nas witryny, maj±ce zwykle u³atwiæ rozpoznanie nas i naszych upodobañ przy kolejnej wizycie.

Cracker

osoba w³amuj±ca siê do systemów komputerowych, czêsto mylnie okre¶lana jako $\rightarrow$haker.

CRC

(Cyclic Redundancy Check) jeden ze sposobów obliczania $\rightarrow$sumy kontrolnej.

CRT

(Cathode Ray Tube) kineskop, równie¿ okre¶lenie ,,tradycyjnych'' monitorów kineskopowych (por. $\rightarrow$LCD).

Cybersquatting

wykupywanie adresów internetowych o potencjalnie dochodowych nazwach (np. postaci ZnanaFirma.com) w celu odsprzeda¿y zainteresowanym (w tym przypadku zapewne przedsiêbiorstwu ZnanaFirma). Proceder mo¿liwy dziêki chwilowemu brakowi jasnych regulacji prawnych (np. ochrona znaków handlowych ma ¶ci¶le okre¶lony zasiêg terytorialny, o czym trudno mówiæ w Internecie).

Cyfrowy

operuj±cy wy³±cznie na liczbach, co daje mo¿liwo¶æ $\rightarrow$korekcji b³êdów np. przez $\rightarrow$sumy kontrolne. Przeciwieñstwo: $\rightarrow$analogowy.

Czat

(chat) pogawêdki w Sieci (online, z pomoc± klawiatury), organizowane czêsto w $\rightarrow$portalach.

Czcionka

(font) pismo drukarskie (krój). Niniejsz± ksi±¿kê z³o¿ono czcionk± Antykwa Pó³tawskiego, zaprojektowan± w latach 1923-28, przywrócon± polskiej typografii (komputerowej) dziêki projektowi Grupy U¿ytkowników Systemu TEX ( http://www.gust.org.pl).

Desktop

1. $\rightarrow$Blat. 2. Osobisty komputer stacjonarny (ustawiany zwykle na blacie biurka).

Dialup

czasowe (w odró¿nieniu od sta³ej, dedykowanej linii) po³±czenie komputerów (komputera z Internetem) przez liniê telefoniczn±.

DirectX

zespó³ technologii firmy Microsoft, usprawniaj±cy obs³ugê
$\rightarrow$multimediów w MS Windows, kluczowy dla dzia³ania w tym systemie wspó³czesnych gier komputerowych.

DNS

(Domain Name System) serwis nazw domen w Internecie, zapewniaj±cy t³umaczenie adresów symbolicznych (jak brain.fuw.edu.pl) na numery $\rightarrow$IP (193.0.82.256).

Dostawca us³ug internetowych

(Internet Service Provider, ISP) firma oferuj±ca m.in. dostêp do Internetu przez domow± liniê telefoniczn± (i $\rightarrow$modem).

DotCom

(ang. dot -- kropka) popularne okre¶lenie firm internetowych, których nazwa czêsto jest równowa¿na z internetowym adresem, czyli koñczy siê (przynajmniej w USA) na .com (commercial -- handlowy).

Download

kopiowanie pliku np. z serwera $\rightarrow$FTP na dysk lokalny (naszego komputera).

DVD

(Digital Versatile Disc) uniwersalny dysk cyfrowy, ze wzglêdu na g³ówne zastosowanie -- cyfrowy zapis filmów -- zwany te¿ Digital Video Disc. Jako no¶nik danych komputerowych ma pojemno¶æ od 4,7 do 17 gigabajtów (GB), zale¿nie od gêsto¶ci zapisu i wykorzystania jednej lub dwóch stron p³yty.

Dyskietka

najczê¶ciej oznacza floppy disk o pojemno¶ci 1,44 MB i ¶rednicy 3,5" (rys. 4.2).

Dysk twardy

(Hard Disk) znajduj±cy siê zwykle wewn±trz obudowy komputera dysk o du¿ej pojemno¶ci i relatywnie szybkim dostêpie do danych. Obecnie pojemno¶æ dostêpnych dysków twardych podwaja siê co ok. 8 miesiêcy, a wzglêdny koszt zapisu tej samej ilo¶ci informacji spada ok. 1,5% na tydzieñ.

E-mail

(electronic mail, email) $\rightarrow$Poczta elektroniczna.

E-

przybieraj±cy gwa³townie na popularno¶ci przedrostek, wywodz±cy siê od s³owa ,,elektroniczny'', a znacz±cy czêsto raczej ,,internetowy'', np. e-friends -- przyjaciele z Internetu.

E-biznes

integracja przep³ywu informacji miêdzy dzia³ami wewnêtrznymi przedsiêbiorstwa z jego aktywno¶ci± w Internecie.

E-book

ksi±¿ka publikowana w formie elektronicznej lub urz±dzenie do jej wy¶wietlania.

Ethernet

najpopularniejszy standard sieci lokalnych ($\rightarrow$LAN).

FAQ

(Frequently Asked Questions) czêsto zadawane pytania, a raczej zbiór odpowiedzi na nie, udostêpniany u¿ytkownikom w serwisach, dokumentacjach itp.

Firewall

urz±dzenie ograniczaj±ce ruch, zwykle na styku sieci wewnêtrznej z Internetem, w celu utrudnienia zdalnych w³amañ.

Floppy (disk)

$\rightarrow$Dyskietka.

Font

$\rightarrow$Czcionka.

Free Software Foundation

Fundacja Wolnego Oprogramowania, promuj±ca tworzenie i rozwój programów dostêpnych z $\rightarrow$kodem ¼ród³owym, g³ównie przez finansowanie projektu $\rightarrow$GNU.

Ftp

(File Transfer Protocol) protokó³ transferu $\rightarrow$plików, wywo³ywany automatycznie, gdy klikniemy odniesienie ³±cz±ce siê ze ,,¶ci±ganiem'' pliku.

Gateway

urz±dzenie umo¿liwiaj±ce przesy³anie danych miêdzy sieciami o ró¿nych standardach, obecnie zwane raczej $\rightarrow$routerem.

GIF

jeden ze standardowych formatów zapisu plików graficznych ( *.gif), oparty na bezstratnej kompresji, z ograniczeniem liczby kolorów do 256. Umo¿liwia wy¶wietlanie sekwencji obrazów, st±d czêste zastosowanie do prostych animacji na stronach WWW.

GNOME

okienkowy $\rightarrow$interfejs graficzny (desktop, blat) dla systemu
$\rightarrow$GNU/Linux (nastawiony bardziej na grafikê konkurent $\rightarrow$KDE).

GNU

skrót od Gnu's Not Unix, czyli Gnu to Nie Unix, zapocz±tkowany w 1984 projekt ( http://www.gnu.org) stworzenia kompletnego systemu darmowego oprogramowania dostêpnego wraz z $\rightarrow$kodem ¼ród³owym. Umo¿liwi³ m.in. powstanie systemu $\rightarrow$GNU/Linux.

GNU/Linux

w pe³ni darmowy i dostêpny wraz z kodem ¼ród³owym Unixowy system operacyjny (dla komputerów PC i innych), rozpowszechniany na zasadach licencji $\rightarrow$GNU.

GPRS

(General Packet Radio Service) nowy standard, ³±cz±cy technologiê komórkow± ($\rightarrow$GSM) z internetow±. Dane przesy³ane s±, jak w Internecie, w postaci pakietów. Umo¿liwia to m.in. pobieranie informacji z Internetu na ¿±danie, zamiast utrzymywania sta³ego po³±czenia jak podczas korzystania z $\rightarrow$WAP, oraz rozliczanie kosztów w zale¿no¶ci od ilo¶ci przes³anych danych, a nie czasu po³±czenia. Oferuje 5-10-krotnie szybsz± transmisjê danych ni¿ $\rightarrow$GSM.

Grupy dyskusyjne

$\rightarrow$Usenet.

GSM

(Global Service for Mobile Telecomunication) powszechny standard telefonii komórkowej, umo¿liwiaj±cy transmisjê danych z prêdko¶ci± do 9600 bitów na sekundê.

Haker

(hacker) oryginalnie okre¶lenie komputerowego ,,guru'' i/lub pasjonata, ostatnio terminem tym okre¶la siê osoby w³amuj±ce siê do systemów komputerowych ($\rightarrow$cracker).

Has³o

(password) w systemach wielodostêpnych przypisany do $\rightarrow$konta u¿ytkownika sposób identyfikacji, ,,zaklêcie'', które winno byæ znane tylko osobie upowa¿nionej do korzystania z danego konta.

HDD

(Hard Disk Drive) $\rightarrow$Dysk twardy.

Hipertekst

(hypertext) system odno¶ników -- wyró¿nionych w dokumencie fragmentów tekstu, których klikniêcie wy¶wietla inny dokument lub jego wybran± czê¶æ.

Host

komputer umo¿liwiaj±cy u¿ytkownikom komunikacjê z innymi hostami w sieci -- np. przez e-mail czy WWW.

HTML

(Hypertext Markup Language) jêzyk opisu strony, stanowi±cy podstawê $\rightarrow$WWW.

HTTP

(Hypertext Transfer Protocol) protokó³ przekazu danych w ramach $\rightarrow$WWW.

Hub

(czyt. ,,hab'') umieszczony w Internecie serwis informacyjny. Odpowiednik $\rightarrow$portalu, jednak oferuj±cy informacje przygotowane i uaktualniane przez prowadz±c± serwis firmê. Podobnie jak portale, huby mog± byæ ogólne (horyzontalne) lub skoncentrowane na wybranej tematyce (wertykalne).

ICQ

(I Seek You) ,,Ja Szukam Ciebie'', us³uga pozwalaj±ca na odnajdywanie (zarejestrowanych) osób, bêd±cych w danej chwili online, czyli przy komputerze pod³±czonym do Internetu.

IMAP

(Internet Message Access Protocol) protokó³ dostêpu do skrzynek $\rightarrow$poczty elektronicznej, rozszerzony w stosunku do $\rightarrow$POP3.

Interfejs

(interface) po³±czenie i/lub sposób wspó³pracy (porozumiewania siê) ró¿nych systemów (urz±dzeñ), np. cz³owieka z programem komputerowym.

Internet

sieæ ³±cz±ca komputery i sieci komputerowe ca³ego ¶wiata.

Intranet

sieæ wewnêtrzna (w ramach np. jednej firmy czy budynku), dzia³aj±ca na tych samych zasadach i oprogramowaniu, co $\rightarrow$Internet.

IP

(Internet Protocol) protokó³ przekazywania (pakietów) informacji w Internecie. Numer IP to adres komputera w Internecie, na przyk³ad 193.0.82.256.

IRC

(Internet Relay Chat) pogawêdki (za po¶rednictwem klawiatury) online (czyli bez opó¼nieñ jak np. przy wymianie listów), w których jednocze¶nie mo¿e braæ udzia³ kilka osób.

ISDN

(Integrated Services Data Network) nowoczesna technologia, ³±cz±ca przesy³anie g³osu i danych tym samym kablem.

IrDA

(Infrared Data Association) stowarzyszenie okre¶laj±ce standardy przesy³u danych cyfrowych w podczerwieni (czyli podobnie jak zdalne piloty TV). Równie¿ nazwa z³±cza (interfejsu), umo¿liwiaj±cego bezprzewodowe ³±czenie komputera z drukark±, $\rightarrow$komputerem przeno¶nym itp.

ISP

(Internet Service Provider) $\rightarrow$Dostawca us³ug internetowych.

JAR

(Java Archive) skompresowany plik ( *.jar) zawieraj±cy program $\rightarrow$Javy i jego dane (d¼wiêk, grafika).

Java

jêzyk programowania i ¶rodowisko dla programów wykonywalnych, stworzone w firmie Sun z my¶l± o prze³amaniu bariery niekompatybilno¶ci miêdzy systemami operacyjnymi. Dla uruchamiania tych programów w danym systemie musi byæ zainstalowany odpowiedni program (tzw. ,,wirtualna maszyna Javy'', dostêpna za darmo dla wiêkszo¶ci systemów).

J±dro

(kernel) podstawowa czê¶æ $\rightarrow$systemu operacyjnego, znajduj±ca siê stale w pamiêci $\rightarrow$RAM, odpowiedzialna np. za podzia³ czasu procesora, komunikacjê z g³ównymi urz±dzeniami itp.

JPEG

(Joint Photographic Experts Group) standardowy format plików graficznych ( *.jpg, *.jpeg). Obraz dzielony jest na fragmenty 8$\times$8 $\rightarrow$pikseli, poddawane transformacie kosinusowej i stratnej $\rightarrow$kompresji, zachowuj±cej dobrze powtarzalne elementy obrazu (tekstury), a gorzej uko¶ne linie. Przy zapisie pliku w tym formacie mo¿emy decydowaæ o stopniu kompresji -- im wiêkszy, tym wiêksza mo¿liwo¶æ wyst±pienia zauwa¿alnych zaburzeñ. Nowy format JPEG2000, oparty na transformacie falkowej (wavelet transform), daje lepsz± kompresjê przy mniejszej utracie jako¶ci (szczególnie krawêdzi) i braku ,,artefaktów 8$\times$8''.

KDE

okienkowy $\rightarrow$interfejs (desktop, blat) dla systemu $\rightarrow$GNU/Linux (rys. 1.6).

Klawiatura maszynistki

objêty Polsk± Norm± (PN 87) standard rozmieszczenia liter na klawiaturze polskich maszyn do pisania. We wczesnych latach 90. do¶æ powszechne by³y klawiatury do komputerów PC, zawieraj±ce polskie litery rozmieszczone wed³ug tego standardu. Aktualnie komputery PC w Polsce kupujemy z klawiatur± amerykañsk±, a polskie litery wprowadzamy z pomoc± tzw. uk³adu $\rightarrow$,,klawiatury programisty''. Polskie litery obecne s± np. na klawiaturach polskich komputerów firmy Apple.

Klawiatura programisty

powszechny aktualnie sposób wpisywania
polskich liter (±æê³ñ...) na klawiaturze amerykañskiej; np. ,,±'' uzyskujemy wciskaj±c klawisz Alt (zwykle w ten sposób dzia³a tylko prawy Alt) i, nie puszczaj±c go, klawisz ,, A''. Stad tak duza ilosc bledow polegajacych na zamianie ,,±'' w ,,a'', ,,¿'' w ,,z'' itp., które nie wystêpowa³y tak powszechnie w czasach $\rightarrow$klawiatury maszynistki, gdy literom tym odpowiada³y ró¿ne klawisze.

Klient

komputer (lub program) korzystaj±cy z us³ug $\rightarrow$serwera, np. wy¶wietlaj±cy pobrane z niego strony $\rightarrow$WWW. Skrajnym przypadkiem ,,odchudzonego'' klienta (thin client) jest terminal, umo¿liwiaj±cy wy³±cznie zdaln± pracê na serwerze (por. $\rightarrow$telnet). Terminale przystosowane do zdalnej pracy w trybie graficznym ($\rightarrow$X-Windows) zwiemy X-terminalami.

Kod ¼ród³owy

(source code) tekst programu w formie zrozumia³ej dla programisty, umo¿liwiaj±cy analizê jego dzia³ania (por. tabl. 3.1).

Kompatybilny

(compatible) zgodny, czyli umo¿liwiaj±cy uruchamianie tych samych programów (system) lub systemów operacyjnych (komputer).

Kompresja

(compression) pakowanie. W przypadku plików umo¿liwia zmniejszenie ilo¶ci zajmowanego przez nie (na dysku) miejsca lub czasu potrzebnego do ich transmisji. W wiêkszo¶ci przypadków wymagamy, aby po rozpakowaniu plik by³ identyczny jak przed spakowaniem, jednak w przypadku obrazów ($\rightarrow$jpeg) czy d¼wiêków ($\rightarrow$mp3) zadowalamy siê czêsto kompresj± stratn±, czyli zapisem tylko czê¶ci informacji dobranej tak, by przy ogl±daniu lub odtwarzaniu pliku ró¿nica by³a niezauwa¿alna.

Komputer przeno¶ny

(notebook, dawniej laptop) mie¶ci siê w teczce, ma akumulatory i czêsto oferuje te same mo¿liwo¶ci co komputery stacjonarne ($\rightarrow$desktop), jednak za znacznie wy¿sz± cenê, co wi±¿e siê z kosztem miniaturyzacji, akumulatorów i konieczno¶ci± wykorzystania wy¶wietlaczy ciek³okrystalicznych ($\rightarrow$LCD).

Konto

(account) prawo dostêpu do komputera i/lub us³ugi. Autoryzacja polega zwykle na podaniu identyfikatora (login, nazwa u¿ytkownika) i $\rightarrow$has³a.

Koñ Trojañski

program komputerowy zawieraj±cy kod maj±cy umo¿liwiæ twórcy dostêp do systemu, w którym program uruchomiono (por. $\rightarrow$wirus, $\rightarrow$robak).

Korekcja b³êdów

mechanizm, który dziêki wykrywaniu b³êdów w
$\rightarrow$cyfrowej postaci danych z pomoc± $\rightarrow$sum kontrolnych, pozwala na bezb³êdn± transmisjê (przez powtarzanie b³êdnie przes³anych fragmentów) lub optymalne traktowanie b³êdów w odczycie.

Kraker

$\rightarrow$Cracker.

Kryptografia klucza publicznego

(public key cryptography) technika oferuj±ca szyfrowanie danych oraz elektroniczne podpisy bez konieczno¶ci ustalania szyfru z pomoc± bezpiecznego kana³u komunikacji. Dziêki niej mo¿liwe s± w Internecie bezpieczne transakcje handlowe, jak np. zakupy z u¿yciem kart kredytowych.

LAN

(Local Area Network) sieæ komputerowa pokrywaj±ca obszar do kilku kilometrów kwadratowych; ograniczenie zasiêgu umo¿liwia uzyskanie szybszej transmisji danych.

Laptop

$\rightarrow$Komputer przeno¶ny, notebook.

LaTeX

(L^ATEX ) stworzony na pocz±tku lat 80. przez Leslie Lamporta system u³atwiaj±cy korzystanie z $\rightarrow$TEX -a. Tê ksi±¿kê sk³adano w L^ATEX -u. TEX i L^ATEX dostêpne s± za darmo (wraz z kodem ¼ród³owym) dla w³a¶ciwie wszystkich systemów operacyjnych.

LCD

(Liquid Crystal Display) wy¶wietlacz ciek³okrystaliczny, powszechny np. w zegarkach elektronicznych. Oparty na tej technologii monitor komputerowy daje stabilny i nie mêcz±cy oczu obraz, mniejsze zu¿ycie energii i rozmiary, za niestety wci±¿ znacznie wy¿sz± cenê.

Linux

$\rightarrow$j±dro systemu GNU/Linux. Czasem mianem tym okre¶la siê ca³y system GNU/Linux, pomijaj±c w ten sposób wk³ad projektu $\rightarrow$GNU i $\rightarrow$Free Software Foundation.

Link

$\rightarrow$odno¶nik.

MAN

(Metropolitan Area Network) sieæ komputerowa o zasiêgu rzêdu du¿ego miasta.

Maszyna Turinga

zaproponowane przez A.M. $\rightarrow$Turinga -- na potrzeby dowodu o obecno¶ci w matematyce twierdzeñ nierozstrzygalnych -- urz±dzenie sk³adaj±ce siê ze skoñczonego programu i nieograniczonej pamiêci, o sekwencyjnym sposobie wykonywania operacji matematycznych. Pojêcie, wci±¿ u¿yteczne w rozwa¿aniach teorii automatów, stanowi³o teoretyczn± podstawê pierwszych skonstruowanych w kilka lat pó¼niej (lata 40.) komputerów.

Menu

lista wyboru, np. menu rozwijane pull-down menu pojawia siê zwykle po klikniêciu na pasku menu w górnej czê¶ci okna.

Microsoft

(MS) najwiêkszy na ¶wiecie producent komercyjnego oprogramowania dla komputerów PC, m.in. systemy MS $\rightarrow$Windows.

MIDI

(Musical Instrument Digital Interface) cyfrowy interfejs instrumentów muzycznych, standard oraz wykorzystuj±ce go urz±dzenia i pliki ( *.mid) z zapisem muzyki.

MIME

(Multipurpose Internet Mail Extensions) standard pozwalaj±cy na do³±czanie do przesy³ek $\rightarrow$e-mail danych nietekstowych, jak grafika czy d¼wiêk.

Mirror Site

(ang. mirror -- lustro) serwer powielaj±cy dok³adnie (uaktualniane w okre¶lonych odstêpach czasu) pliki innego popularnego serwera $\rightarrow$FTP lub $\rightarrow$WWW, dla zmniejszenia obci±¿enia lub u³atwienia dostêpu np. na innym kontynencie.

Modem

(MOdulator/DEModulator) urz±dzenie pozwalaj±ce na przesy³anie danych $\rightarrow$cyfrowych przez $\rightarrow$analogowe linie telefoniczne, np. w celu po³±czenia komputera z $\rightarrow$Internetem.

Moore

Gordon, sformu³owa³ $\rightarrow$Prawo Moore'a.

MPEG

(Motion Picture Expert Group) standard zapisu plików audio/wideo, dziêki wysokiej kompresji popularny w Internecie.

MP3

(MPEG warstwa 3) najpopularniejszy w Internecie format plików d¼wiêkowych, oparty na (stratnej) $\rightarrow$kompresji opracowanej w oparciu o psychoakustykê. Dystrybucja nagrañ w tym formacie przez Internet mo¿e zachwiaæ podstawami przemys³u fonograficznego w aktualnej jego formie.

Multimedia

wykorzystanie komputerów do prezentacji tekstu, grafiki, wideo, animacji i d¼wiêków w sposób zintegrowany.

Netscape

jedna z najpopularniejszych (obok Microsoft Internet Explorer) przegl±darek internetowych, dziêki otwarto¶ci kodów ¼ród³owych dostêpna (za darmo) dla wiêkszo¶ci systemów operacyjnych. Zawiera równie¿ modu³y obs³ugi poczty i grup dyskusyjnych oraz tworzenia w³asnych stron WWW.

Netykieta

(netiquette, net-etiquette) etykieta sieciowa, niepisane regu³y kulturalnego zachowania w Internecie.

NFS

(Network File System) protokó³ umo¿liwiaj±cy dostêp do danych na odleg³ych maszynach w sieci, tak jakby znajdowa³y siê na lokalnym dysku.

NNTP

(Network News Transfer Protocol) protokó³ wykorzystywany do przekazywania wiadomo¶ci w grupach dyskusyjnych ($\rightarrow$Usenet).

Notebook

$\rightarrow$komputer przeno¶ny.

Offline

(off-line) bez bezpo¶redniego po³±czenia; np. protokó³ $\rightarrow$POP3 pozwala na ¶ci±gniêcie listów na dysk twardy naszego komputera i czytanie ich offline, bez utrzymywania po³±czenia z Internetem.

Odno¶nik

(link, ³±cze) w dokumentach elektronicznych -- wyró¿niony fragment tekstu lub obrazu, którego klikniêcie przenosi nas w inne miejsce tego samego dokumentu lub do innego dokumentu na innym komputerze (np. $\rightarrow$WWW).

Online

(on-line) na bie¿±co, np. w trakcie po³±czenia. Mo¿e równie¿ oznaczaæ dostêpno¶æ przez sieæ.

Palmtop

mieszcz±cy siê na d³oni (ang. palm -- d³oñ) komputerek, który poza funkcjami organizera ($\rightarrow$PDA) pozwala np. uruchamiaæ gry i inne programy, a czasem nawet odtwarzaæ muzykê w formacie $\rightarrow$mp3. Lepsze urz±dzenia tej klasy zapewniaj± ,,synchronizacjê'' danych z PC, chroni±c± przed utrat± wszystkich adresów i telefonów w przypadku awarii czy zgubienia palmtopa. Bardziej rozbudowane (w zwi±zku z tym zwykle wiêksze) urz±dzenia tego typu zaliczamy ju¿ do $\rightarrow$notebooków, a w³a¶ciwie subnotebooków.

PAP

(Password Authentication Protocol) jeden z protoko³ów automatycznego $\rightarrow$uwierzytelniania przy ³±czeniu z komputerem $\rightarrow$dostawcy us³ug internetowych. Nie zapewnia szyfrowania hase³.

Password

$\rightarrow$Has³o.

PC

(Personal Computer) nazwa nadana przez firmê IBM linii komputerów ,,domowych'', które rozpowszechni³y siê w ca³ym ¶wiecie dziêki umo¿liwieniu produkcji przez inne firmy ,,klonów'', czyli komputerów $\rightarrow$kompatybilnych.

PCX

jeden ze standardowych formatów zapisu plików graficznych ( *.pcx).

PDA

(Personal Digital Assistant) ,,osobisty asystent cyfrowy'', mieszcz±cy siê w kieszeni prosty komputerek pozwalaj±cy notowaæ adresy, daty itp. W bardziej rozbudowanej wersji zwany $\rightarrow$palmtopem.

PDF

(Portable Document Format) oparty na $\rightarrow$PostScripcie format dokumentów z u³atwiaj±cymi czytanie hipertekstowymi $\rightarrow$odno¶nikami. Do wy¶wietlania i drukowania tych dokumentów potrzebny jest specjalny program, np. dostêpny za darmo Acrobat firmy Adobe.

PKI

(Public Key Infrastructure) infrastruktura kluczy publicznych
($\rightarrow$kryptografia...).

Piksel

(pixel, od picture element), najmniejszy element obrazu. Na przyk³ad rozdzielczo¶æ ekranu $800\times600$ oznacza, ¿e obraz sk³adany jest z $800 \times 600=480000$ elementów, z których ka¿demu mo¿na przypisaæ inny kolor.

Plik

(file) ci±g bitów, w którym mo¿e byæ zapisany np. tekst, baza danych, film lub program komputerowy.

P³yta g³ówna

w komputerach PC element w postaci du¿ej p³ytki drukowanej, montowany na sta³e wewn±trz obudowy komputera, zawieraj±cy gniazda do umieszczenia procesora, pamiêci $\rightarrow$RAM, karty grafiki, muzycznej, $\rightarrow$modemu itp. oraz, dziêki specjalizowanym uk³adom elektronicznym, zapewniaj±cy wspó³pracê tych elementów.

PNG

(Portable Network Graphics) jeden ze standardowych formatów plików graficznych ( *.png), opracowany przez niezale¿nych ekspertów dla zast±pienia formatu GIF, którego wykorzystanie by³o ograniczane patentami.

PNP

(Plug And Play) ,,Pod³±cz i Baw Siê'' -- standard automatycznego rozpoznawania i instalowania przez system urz±dzeñ zewnêtrznych, np. modemów. Ze wzglêdu na przypadki wadliwego dzia³ania zwany te¿ Plug And Pray, czyli ,,Pod³±cz i Módl Siê''.

Poczta elektroniczna

(electronic mail, e-mail, email) system umo¿liwiaj±cy praktycznie darmowe i natychmiastowe przesy³anie tekstów, obrazów czy d¼wiêków do adresata w dowolnym zak±tku ¶wiata -- pod warunkiem, ¿e te¿ u¿ywa poczty elektronicznej.

POP

(Post Office Protocol, POP3) standardowy protokó³ dostêpu przez Internet do skrzynek $\rightarrow$poczty elektronicznej. Szczególnie wygodny przy korzystaniu z po³±czenia z Internetem przez modem.

Portal

tworzona i uaktualniana przez powo³ywan± czêsto specjalnie do tego celu firmê witryna, zawieraj±ca pogrupowane tematycznie odno¶niki do najczê¶ciej poszukiwanych w Internecie informacji. Portale oferuj± zwykle darmowe konta $\rightarrow$e-mail, $\rightarrow$czat i $\rightarrow$wyszukiwarkê. Portale o tematyce ogólnej zwiemy horyzontalnymi, natomiast skoncentrowane na wê¿szej tematyce -- wertykalnymi (vertical portal, vortal). Portale oferuj±ce informacje przygotowane w ca³o¶ci przez zespó³ danej firmy zwiemy $\rightarrow$hubami.

POST

(Power On Self Test) zapisany w pamiêci $\rightarrow$p³yty g³ównej program, który po ka¿dym w³±czeniu komputera sprawdza pokrótce dostêp do jego elementów.

PostScript

format (jêzyk) opisu strony, tekstu i grafiki, oferuj±cy najwy¿sz± dostêpn± na danym urz±dzeniu wierno¶æ wydruku. Pliki mo¿na drukowaæ bezpo¶rednio na drukarkach ,,postscriptowych'' (czyli z wbudowanym interpreterem jêzyka PostScript) lub wy¶wietlaæ na ekranie i drukowaæ na dowolnych drukarkach z pomoc± dostêpnych w Sieci programów GhostScript i GhostView.

PPP

(Point-to-Point Protocol) protokó³ transmisji pakietów przez po³±czenia szeregowe miêdzy dwoma komputerami, wykorzystywany zwykle przy ³±czeniu z Internetem (konkretnie najbli¿szym $\rightarrow$hostem) przez $\rightarrow$modem.

Prawo Moore'a

szacuje, ¿e liczba tranzystorów w nowo produkowanych procesorach podwaja siê co 2 lata (lub co 18 miesiêcy, ta wersja s³abiej pasuje do faktycznego tempa). Podwojenie liczby tranzystorów oznacza w przybli¿eniu podwojenie mocy obliczeniowej. Prawo przybli¿a szybko¶æ rozwoju mocy obliczeniowych komputerów od roku 1971 (od 2300 tranzystorów w procesorze Intel 4004 do ponad 10 milionów w Pentium II).

Procesor

(Central Processing Unit, CPU) ,,silnik'' komputera, wykonuj±cy obliczenia. W komputerach PC najpopularniejsze s± procesory Pentium firmy Intel, drugim wa¿nym producentem jest AMD, którego procesor Athlon pierwszy uzyska³ szybko¶æ taktowania 1000 MHz. Rewolucjê na rynku procesorów do $\rightarrow$komputerów przeno¶nych mo¿e spowodowaæ wprowadzenie przez firmê Transmeta procesora Crusoe ( http://www.transmeta.com).

Protokó³

w informatyce -- zestaw konwencji rz±dz±cych przesy³em i formatowaniem danych.

Przegl±darka

(browser) program komputerowy umo¿liwiaj±cy korzystanie z $\rightarrow$WWW; najpopularniejsze (Netscape i Internet Explorer) maj± poza tym modu³y tworzenia w³asnych stron WWW, grup dyskusyjnych, telefonii internetowej itp.

PS/2

interfejs (oraz rodzaj wtyczek) myszki i klawiatury, wprowadzony w komputerach IBM PC linii PS/2, rozpowszechniony w p³ytach $\rightarrow$ATX.

Pulpit

u¿yte w polskiej wersji MS Windows okre¶lenie $\rightarrow$blatu (desktop, por. przypis na s. ).

Quota

w $\rightarrow$Unixie system ograniczania miejsca na wspólnym dysku, które mo¿e zaj±æ jeden u¿ytkownik. W braku tego mechanizmu ka¿dy z u¿ytkowników mo¿e ca³kowicie zapchaæ dysk, co uniemo¿liwi -- rownie¿ innym -- korzystanie z systemu.

QWERTY

standard rozmieszczenia liter na klawiaturze (pierwsze litery z górnego rzêdu). Rozk³ad ten opracowano, by uniemo¿liwiæ szybkie pisanie na pierwszych maszynach do pisania -- zbyt szybkie wciskanie s±siednich klawiszy blokowa³o czcionki.

RAM

(Random Access Memory) pamiêæ wyrywkowego (i szybkiego) dostêpu, w której wykonuj± siê programy.

RAR

popularny format $\rightarrow$kompresji, przed u¿yciem spakowanego pliku ( *.rar) nale¿y go rozpakowaæ z pomoc± odpowiedniego programu.

Redundancja

nadmiar informacji, na przyk³ad: wiêkszo¶æ$\Box$tekstów b$\Box$³aby zroz$\Box$mia³a, gd$\Box$by usun±æ$\Box$z nich co$\Box$dziesi±ty$\Box$znak, co $\Box$idaæ choæ$\Box$y na tym $\Box$rzyk³adzi$\Box$. Taki na$\Box$miar info$\Box$macji pon$\Box$d koniecz$\Box$± do zroz$\Box$mienia da$\Box$ego tekst$\Box$ okre¶lil$\Box$by¶my jak$\Box$ dziesiêc$\Box$oprocento$\Box$± redunda$\Box$cjê.

Robak

(worm) samopowielaj±cy i samorozprzestrzeniaj±cy siê program komputerowy; w odró¿nieniu od $\rightarrow$wirusa ¿yje tylko w otoczeniach sieciowych.

ROM

(Read Only Memory) pamiêæ tylko do odczytu, w której dane (i/lub program) zapisywane s± jednorazowo (najczê¶ciej w procesie produkcji uk³adów scalonych) i ich pó¼niejsza modyfikacja nie jest mo¿liwa.

Router

urz±dzenie przekazuj±ce dane miêdzy sieciami, $\rightarrow$gateway.

RTF

(Rich Text Format) oparty na $\rightarrow$ASCII standardowy format zapisu plików tekstowych ( *.rtf), umo¿liwiaj±cy przenoszenie miêdzy ró¿nymi programami (edytorami tekstów) plików zawieraj±cych, poza ,,czystym'' tekstem ASCII, informacje o czcionkach, wyt³uszczeniach itp.

Równoleg³y

(parallel) wykonuj±cy kilka zadañ jednocze¶nie (program, komputer) lub przesy³aj±cy jednocze¶nie wiêksz± (ni¿ jeden) liczbê bitów (interfejs, kabel).

SCSI

(Small Computers System Interface) alternatywny dla $\rightarrow$ATA, ale nie ograniczony do komputerów PC, standard ³±czenia urz±dzeñ peryferyjnych. Rozwi±zanie dro¿sze, oferuj±ce wiêksz± wydajno¶æ przy du¿ych obci±¿eniach.

Serwer

komputer g³ówny, udostêpniaj±cy zdalnie (przez sieæ) innym komputerom us³ugi, jak np. strony WWW, pliki, zdalne dyski czy wrêcz mo¿liwo¶æ zdalnej pracy.

Skalowalno¶æ

cecha (niektórych) systemów informatycznych, zapewniaj±ca mo¿liwo¶æ p³ynnego powiêkszania skali przedsiêwziêcia.

SLIP

(Serial Line Internet Protocol) niegdy¶ popularny protokó³ ³±czenia komputerów z Internetem przez modem, wypierany przez $\rightarrow$PPP.

Smileys

(¶mieszki) kombinacje znaków $\rightarrow$ASCII, wyra¿aj±ce skrótowo np. emocje. Najczê¶ciej symbole twarzy (le¿±cych na boku): :-) u¶miech, ;-) przymru¿enie oka, :-x zasznurowane usta itd.

SMS

(Short Messages System) system krótkich wiadomo¶ci tekstowych (do 160 znaków), które mo¿na przesy³aæ miêdzy telefonami komórkowymi. Operatorzy sieci komórkowych u³atwiaj± integracjê SMS z $\rightarrow$poczt± elektroniczn±, czyli przesy³anie e-maili bezpo¶rednio na telefon komórkowy i vice versa.

SMTP

(Simple Mail Transfer Protocol) protokó³ wykorzystywany najczê¶ciej do obs³ugi poczty wysy³anej.

Spam

reklamy wysy³ane poczt± elektroniczn± do osób, które nie wyrazi³y zgody na ich otrzymywanie.

SSH

(Secure Shell) bezpieczny $\rightarrow$telnet szyfruj±cy ,,w locie'' wpisywane przez nas informacje, w tym równie¿ $\rightarrow$has³a.

Star Office

zintegrowany pakiet programów biurowych -- edytor, arkusz kalkulacyjny, baza danych, modu³ grafiki i prezentacji -- udostêpniany za darmo przez firmê Sun, dzia³aj±cy w wielu systemach operacyjnych (m.in. Windows i GNU/Linux). Czyta i zapisuje pliki w formatach Microsoft Office ( *.doc, *.xls, *.ppt itp.).

Strona domowa

(home page) $\rightarrow$witryna.

Suma kontrolna

sposób na sprawdzanie poprawno¶ci zapisu $\rightarrow$cyfrowego, ogólnie dowolnej liczby. W zapisie wprowadzamy $\rightarrow$redundancjê, zapisuj±c np. dodatkowo sumy kolejnych grup liczb. Przy odczycie pozwala to na sprawdzenie zgodno¶ci z sum± obliczon± z wczytanych danych i wykrycie ew. przek³amania.

System operacyjny

(Operating System, OS) podstawowy program,
uruchamiaj±cy siê zaraz po starcie komputera (s. ), zarz±dzaj±cy $\rightarrow$plikami i wykonywaniem programów -- np. GNU/Linux, MacOS, DOS, MS Windows...

System wielodostêpny

(multiuser) system operacyjny zapewniaj±cy m.in. ochronê plików w systemach, z których korzysta wielu u¿ytkowników.

System wielozadaniowy

(multitasking) system operacyjny zdolny do wykonywania kilku programów jednocze¶nie (np. w kilku otwartych oknach).

Szeregowy

(serial, interfejs lub kabel) -- sekwencyjny, przesy³aj±cy bit za bitem.

TCP/IP

(Transmission Control Protocol / Internet Protocol) podstawowe protoko³y przesy³ania danych w Internecie.

Telnet

najstarszy protokó³ zdalnej pracy na komputerach, w trybie tekstowym.

Test Turinga

,,gra imitacji'': cz³owiek i komputer porozumiewaj± siê z arbitrem wy³±cznie za pomoc± informacji tekstowych (jak np. $\rightarrow$czat lub $\rightarrow$e-mail). Arbiter mo¿e obu zadawaæ dowolne pytania; je¶li nie zgadnie, który z rozmówców jest maszyn±, przyjmujemy, ¿e maszyna posiada inteligencjê. Stwierdzenie to by³o przedmiotem krytyki oraz centrum dyskusji o sztucznej inteligencji i filozofii przez ostatnich 50 lat. Do dzi¶ ¿aden program kopmputerowy nie przeszed³ tego testu nawet w stosunkowo ograniczonej formie (por. np. http://www.loebner.net/Prizef/loebner-prize.html).

TeX

(TEX ) system sk³adu drukarskiego stworzony (ze szczególnym uwzglêdnieniem wzorów matematycznych) w roku 1977 przez prof. Donalda Knutha. Skomplikowany w bezpo¶rednim u¿yciu, u³atwia je $\rightarrow$L^ATEX (w którym sk³adano m.in. tê ksi±¿kê). TEX i L^ATEX dostêpne s± za darmo (wraz z kodem ¼ród³owym) dla w³a¶ciwie wszystkich systemów operacyjnych.

Turing

Alan Mathison (1912-1954) angielski matematyk i logik, pionier teorii komputerów.

Unix

wielodostêpny i wielozadaniowy system operacyjny (obecnie raczej rodzina systemów) opracowany w latach 70. w AT&T, który dziêki liberalnej polityce licencjonowania -- szczególnie dla uczelni -- sta³ siê standardem. Systemy zachowuj±ce ¶cis³± zgodno¶æ z aktualn± specyfikacj± Unixa (POSIX, System V) -- np. GNU/Linux, Solaris, AIX, FreeBSD -- okre¶lamy mianem ,,systemów Unixowych'' lub implementacji Unixa. Oferuj± one te same komendy, mechanizmy i sprawdzone systemy zabezpieczeñ.

URL

(Universal Resource Locator) uniwersalny identyfikator zasobów w Internecie, w postaci rodzaj://adres.komputera/¶cie¿ka.

USB

(Universal Serial Bus) szybkie z³±cze szeregowe, umo¿liwiaj±ce wygodne pod³±czanie urz±dzeñ bez konieczno¶ci wy³±czania komputera.

Usenet

najwiêksze w ¶wiecie, niezale¿ne forum wymiany my¶li. Wiadomo¶æ wys³ana przez u¿ytkownika do danej grupy dyskusyjnej (jest ich ogromna liczba, na ka¿dy prawie temat) trafia (przez protokó³ $\rightarrow$NNTP) do wszystkich, którzy siê do danej grupy zapisali. Mo¿na je równie¿ czytaæ (bez konieczno¶ci subskrypcji) z pomoc± odpowiednich programów -- np. modu³ news w $\rightarrow$Netscape -- ³±cz±c siê z serwerem grup dyskusyjnych, np. news.tpnet.pl.

Uwierzytelnienie

(authentication) po¶wiadczenie to¿samo¶ci u¿ytkownika w systemie, np. przez podanie nazwy u¿ytkownika i $\rightarrow$has³a.

WAP

(Wireless Access Protocol) protokó³ bezprzewodowego dostêpu -- g³ównie z telefonów komórkowych -- do specjalnie przygotowanych stron WWW.

WAW

standard zapisu plików d¼wiêkowych ( *.waw).

Wielozadaniowy

$\rightarrow$system wielozadaniowy.

Wielodostêpny

$\rightarrow$system wielodostêpny.

Windows

(okna) znak handlowy ($^\mathrm{TM}$) firmy $\rightarrow$Microsoft, nazwa systemu operacyjnego. Okna na ekranie komputera pojawi³y siê wcze¶niej ni¿ produkt Microsoftu (rys. A.2).

Wirus komputerowy

program tworzony w celu rozprzestrzeniania siê (czêsto przez ,,przyklejanie siê'' do innych programów) i wyrz±dzania szkód.

Witryna

w Internecie -- g³ówna strona $\rightarrow$WWW firmy, serwisu lub osoby. Równie¿ strona domowa (home page).

WWW

(World Wide Web, W3, Ogólno¶wiatowa Pajêczyna) standard prezentacji informacji w Internecie, oparty na jêzyku $\rightarrow$HTML i protokó³ $\rightarrow$HTTP. T³umaczone równie¿ dowcipnie jako ,,Wszechnica Wiedzy Wszelakiej'' lub World Wide Wait -- Ogólno¶wiatowe Czekanie, komentarz do zwalniaj±cego transmisjê efektu ,,zapychania'' ³±czy.

WYSIWYG

(What You See Is What You Get, ,,Dostajesz To Co Widzisz'') idea edytorów formatuj±cych tekst ,,w locie'' i wy¶wietlaj±cych go od razu w takiej formie, jak zobaczymy na wydruku.

Wyszukiwarka

(search engine) dostêpna przez Internet baza danych, gromadz±ca informacje o stronach WWW.

X

(X-windows) sieciowo zorientowany system obs³ugi funkcji graficznych w systemach Unixowych, umo¿liwiaj±cy zdaln± pracê w ¶rodowisku graficznym.

ZIP

1. popularny format $\rightarrow$kompresji, przed u¿yciem spakowanego pliku ( *.zip) nale¿y go rozpakowaæ z pomoc± odpowiedniego programu.
2. nazwa dyskietek o pojemno¶ci 100 i 250 MB, produkowanych przez firmê Iomega. Aby ich u¿ywaæ, w komputerze musi byæ napêd (drive) tej¿e firmy.