Spływ Łupawą jest godną polecenia przygodą dla względnie już zaawansowanych kajakarzy, pragnących sprawdzić swoje umiejętności na wymagającym i pełnym różnorodnych trudności szlaku. Przebycie go wymaga ominięcia setek kamieni w korycie rzeki, pokonania dziesiątek zapór ze zwalonych drzew, kilkunastu przenosek na zaporach elektrowni wodnych i jazach, walki z wiatrem i wysoką falą na jeziorach, a wszystko to przy szybkim nurcie i stałym ryzyku wywrotek. Wysiłek tych którzy zdecydują się podjąć te wyzwania nagrodzą malownicze krajobrazy Pomorza i niezapomniana końcówka trasy, wypłynięcie na otwarte morze i lądowanie na bałtyckiej plaży.

Krótka charakterystyka rzeki

Źródła Łupawy znajdują się na pojezierzach Pomorza Zachodniego, wśród wysokich, przekraczających niekiedy 100mnpm, wzgórz. Ten pas wzniesień morenowych stanowi strefę wododziałową, z której wypływają inne chętnie odwiedzane przez kajakarzy rzeki, wpadające do dolnej Odry, bezpośrednio do Bałtyku albo spływające na południe do Noteci i Warty.

W swoim górnym biegu Łupawa spływa z impetem między porośniętymi bukowymi lasami wzgórzami, kierując się ku stosunkowo płaskiej i słabo zalesionej Wysoczyźnie Damnickiej. Przecina jej środek łagodnymi łukami i dociera do wysokiego wału morenowego na północnym skraju Wysoczyzny. Przebija się przezeń przełomem u stóp dominującej nad okolicą góry Rowokół, po czym wypływa na wąski pas torfowisk i bagien Wybrzeża Słowińskiego. Nie napotykając już na swej drodze przeszkód zasila płytkie, odcięte od morza jedynie wąską mierzeją Jezioro Gardno, z którego krótkim przesmykiem uchodzi wprost do Bałtyku.

Energia wód Łupawy jest wykorzystywana w 7 elektrowniach wodnych zbudowanych w jej środkowym i dolnym biegu.

Relacja ze spływu

Autorzy tej relacji spływali Łupawą u schyłku lata 4-7 września 2003.
	Etap 1 Jezioro Jasień-Czarna Dąbrówka                    (8 godzin, 20km); Etap 2 Czarna Dąbrówka-Strzyżyno                    (10 godzin, 20km); Etap 3 Strzyżyno - Zgojewo                    (9 godzin, 27km); Etap 4 Zgojewo-Rowy                    (8 godzin, 28km). W opisie podajemy punkty charakterystyczne na trasie ("landmarki", w skrócie LMK), zapisane w pamięci odbiornika GPS.

Charakterystyka spływu i porady praktyczne

Pod względem technicznym Łupawa jest uważana za jedną z trudniejszych wśród popularnych tras kajakowych w Polsce, wyjąwszy oczywiście rzeki górskie. Duża jest także uciążliwość spływu - oprócz wielu przeszkód naturalnych zwiększają ją liczne budowle hydrotechniczne (zapory elektrowni wodnych, jazy), które można pokonać tylko przenosząc kajak brzegiem, nieraz na odległość kilkudziesięciu metrów.

Spiętrzenia przed elektrowniami i stawy hodowlane zasilane wodą z rzeki sprawiają, że stan wody w Łupawie nie musi bezpośrednio odzwierciedlać aktualnej ilości opadów atmosferycznych. Generalnie jednak rzeka niesie zawsze wystarczająco dużo wody aby móc nią spływać. Przy wyższym stanie wody spływ może być wręcz niebezpieczny!

Formalności: Łupawa jest dostępna dla turystów bez ograniczeń w swym górnym i środkowym biegu. W okolicach Smołdzina wpływa na teren Słowińskiego Parku Narodowego (SPN), przez który bez specjalnego zezwolenia można dopłynąć tylko do miejscowości Gardna Wielka nad Jeziorem Gardno. Aby kontynuować spływ przez jezioro należy uzyskać pozwolenie od Dyrektora Parku. O stosowny dokument trzeba wystąpić na piśmie (można faksem) co najmniej na kilka dni roboczych przed planowanym terminem spływu (adres dyrekcji SPN: ul. Bohaterów Warszawy 1a, 76-214 Smołdzino, tel/fax (59) 8117204). Uzyskanie pozwolenia jest formalnie możliwe, w praktyce jednak wydawane są one bardzo rzadko.

Pozwolenie Dyrektora SPN potrzebne jest tylko do przebycia Jeziora Gardno. Na końcowym 1.5km odcinku rzeki, przed nadmorską miejscowością Rowy, można już pływać swobodnie, zarówno kajakami jak i rowerami wodnymi. Ostanie kilkaset metrów trasy prowadzi przez port rybacki, na żeglugę na tym odcinku, a zwłaszcza na wypłynięcie na Bałtyk wymagane jest znów pozwolenie Bosmanatu.

Więcej uwag na ten temat przepisów i jak sobie z nimi poradzić podajemy na stronach z relacją ze spływu.

Termin: Pokonanie rzeki wymaga częstego wysiadania z kajaka i brodzenia w wodzie, najlepiej więc odbywać spływ latem, kiedy jest wystarczająco ciepło. Oczywiście, osoby dysponujące odpowiednim sprzętem i umiejętnościami mogą próbować swoich sił także w innych porach roku.

Długość: Łączna długość spływu od południowego krańca Jeziora Jasień do ujścia Łupawy do morza wynosi 95km (cała rzeka ma 98.7km). Przewodniki dla kajakarzy jako dogodny początek spływu wskazują również miejscowości Jasień i Kozin. Zaczynając spływ w tych miejscowościach skrócimy trasę odpowiednio do 92 i 80km.

W dolnym biegu rzeki, większość spływów nie pokonuje Jeziora Gardno i kończy się w Gardnie Wielkiej w odległości ok. 8km od ujścia Łupawy do morza. Dla osób płynących do samego Bałtyku dogodne miejsce do wyciągnięcia kajaków na brzeg znajduje się w Rowach, na lewym brzegu tuż przed mostem drogowym.

Na spływ Łupawą należy przeznaczyć minimum 4-6 dni. Osoby mniej zaprawione powinny w miarę możności zaplanować jeszcze dłuższą wycieczkę.

Trasa: Łupawa jest niezwykle urozmaiconą rzeką, oferującą bardzo różnorodne kajakarskie atrakcje. W górnym biegu przypomina miejscami górskie rzeki z południa Polski, szybkie, pełne bystrz, kamieni i zatorów ze zwalonych drzew. W dolnym i środkowym biegu charakter rzeki zmienia się na zdecydowanie nizinny, za to z mnóstwem sztucznych przeszkód, zapór i jazów. Nawet po ich pokonaniu, dotarcie do samego morza wymaga jeszcze przebycia na końcowym odcinku trasy niebezpiecznego dla żeglugi kajakiem jeziora Gardno.

Początkowy odcinek szlaku jest łatwy, prowadzi przez długie na 8km rynnowe jezioro Jasień, otoczone liściastymi lasami. Łupawa wypływa z niego jako wąska, stopniowo poszerzająca się struga, przebijająca się kilkoma malowniczymi przełomami przez pasma niewysokich wzgórz. Przy zbliżaniu się do miejscowości Kozin można zaobserwować, spotykany później jeszcze wielokrotnie, efekt spowolnienia biegu rzeki na skutek sztucznego spiętrzenia przed elektrownią wodną. Poniżej Kozina rozpoczyna się odcinek spływu o największych trudnościach - spadek wody sięga tu 3 promili. Rzeka jest szeroka na około 20m, niezbyt głęboka ale bardzo szybka. W wielu miejscach tworzą się bystrza. Dno usiane jest licznymi głazami, w różnym stopniu widocznymi. Często pojawiają się całe pola głazów, tworzące rodzaj skalnych progów przegradzających nurt rzeki na długości kilkunastu metrów. W takich miejscach woda jest silnie wzburzona i tworzą się zawirowania zdolne nawet obrócić kajak. Oprócz podwodnych kamieni bardzo uciążliwe są liczne zatory ze zwalonych drzew. Spływ na tym odcinku jest bardzo męczący i wymaga dużej koncentracji uwagi. Przed miejscowością Łupawa rzeka zwalnia i rozlewa się szeroko przed następną elektrownią wodną. Poniżej nurt pogłębia się i podwodne głazy nie są już tak groźne. Głównymi przeszkodami stają się zatory ze zwalonych drzew, trudne do pokonania ze wzgłedu na większą głębokość rzeki i bardzo szybki prąd. W okolicy Poganic Łupawa wpływa na płaski i w większości niezalesiony obszar Wysoczyzny Damnickiej. Rzeka jest szeroka, zakręty łagodne, zatory z drzew stają się mniej uciążliwe. Miejsce przeszkód naturalnych zajmują sztuczne - kolejne przenoski przez zapory elektrowni wodnych w Poganicach, Łebieniu, Drzeżewie. Za Drzeżewem Łupawa przebija się kilkukilometrowym przełomem przez pas wzgórz morenowych zwanych Górami Chocimirowskimi. W nurcie ponownie pojawiają się głazy, choć już nie tak groźne jak poprzednio. W pobliżu nie ma żadnych miejscowości, Łupawa ujęta w naturalne wysokie brzegi przepływa pomiędzy porośniętymi lasem wzgórzami. Za jazem w Zgojewie na odcinku 3km Łupawa została zmieniona w obwałowany kanał, zbudowany dla uregulowania rzeki przed elektrownią w Żelkowie. Poniżej Żelkowa, aż do kolejnego spiętrzenia przed elektrownią w Smołdzinie rzeka meandruje lekko pomiędzy wysokimi i stromymi wzgórzami, nad którymi dominuje zalesiona góra Rowokół. Za Smołdzinem charakter terenów otaczających rzekę zmienia się całkowicie, Łupawa przepływa przez równinę pokrytą łąkami i torfowiskami powstałymi na obszarze odciętym piaszczystą mierzeją od Bałtyku. Brzegi stopniowo przekształcają się w porośnięte szuwarami bagno, prąd zwalnia, w końcu Łupawa wpada do nadmorskiego jeziora Gardno. Jezioro jest rozległe, płytkie, widać na nim kępy roślinności sprawiające wrażenie pływających wysp. Charakterystyka zbiornika sprawia, że często wzbudza się tu silna fala, zdolna zatopić kajak. Dlatego należy albo zakończyć spływ w miejscowości Gardna Wielka, albo kontynuować go nie trawersując jeziora w poprzek, a opływając je wzdłuż zachodniego brzegu. Ujście Łupawy znajduje się w sporej otoczonej trzcinami zatoce, na lewym skraju której stoją maszty telefonii komórkowej. Zatoka ta jest odcięta od jeziora pasem sieci rybackich, przedostać się przez nie można tylko niewielkim przesmykiem przy prawym skraju sieci. Końcowy 1.5km odcinek spływu wiedzie przez pasy szuwarów i łąk, a następnie letniskową miejscowość Rowy. Tam rzeka zostaje ujęta w betonowe umocnienia nadbrzeży niewielkiego portu rybackiego, zakończone falochronem wyprowadzającym Łupawę na otwarte morze. Jeżeli pozwolą na to warunki panujące na Bałtyku, można zakończyć spływ na piaszczystej plaży przy falochronie.

Organizacja spływu: W regionie łatwo jest wypożyczyć kajaki, oferują je liczne działające na Pomorzu prywatne wypożyczalnie i biura podróży. My zdecydowaliśmy się skorzystać z usług firmy Activitas z Bydgoszczy, prowadzonej przez pana Zbigniewa Galińskiego ((52) 379 63 74, (607) 590350), doświadczonego kajakarza, autora m.in. przewodnika Pascala "Łupawa i Bukowina". Firma ta organizuje spływy oraz imprezy rekreacyjne głównie na Pomorzu, ale w przypadku gdy w grę wchodzi większa liczba kajaków, potrafi dostarczyć sprzęt po konkurencyjnych cenach nawet i nad Dunajec.

O pozwolenia na spływ przez teren SPN i port w Rowach należy się ubiegać samodzielnie, wypożyczający kajaki zastrzegają, że nie będą ponosić odpowiedzialności za ewentualne złamanie przepisów przez swoich klientów.

Koszty: Za wypożyczenie kajaka na Pomorzu latem 2003 roku trzeba było zapłacić 15-20zł/dzień; dowóz sprzętu kosztował przeciętnie 1.5zł za kilometr dojazdu do miejsc początku i końca spływu (zwyczajowo opłaca się drogę tam i z powrotem).

Wyposażenie i zaopatrzenie: Pokonanie licznych przeszkód Łupawy jest znacznie łatwiejsze przy użyciu lekkich sportowych kajaków. Trzeba jednak wtedy rozwiązać problem oddzielnego transportu niezbędnego ekwipunku i dowozu go do miejsc biwaków, jako że w pobliżu rzeki nie ma schronisk czy gospodarstw agroturystycznych. Oczywiście kosztem większego wysiłku, trasę można przebyć w turystycznych kajakach dwuosobowych, lepiej nadających się do transportu bagaży. Wskazane jest jednak aby były one solidnej konstrukcji - nam firma Activitas dostarczyła kajak o dnie wzmocnionym potrójną warstwą laminatu. Cięższy kajak obowiązkowo musi być zaopatrzony w długie linki holownicze na dziobie i rufie, bez nich pokonanie wielu przeszkód będzie nad wyraz trudne.

Na trasie całego spływu w wielu miejscach można znaleźć dogodne miejsce do rozłożenia niewielkiego 1-2 namiotowego biwaku. Zorganizowane pola biwakowe znajdują się w miejscowościach Jasień, Kozin, Łupawa, Wiatrowo, Drzeżewo, Smołdzino, Gardna Wielka i Rowy. Zapasy żywności można uzupełniać po drodze w Jasieniu, Łupawie, Damnie i Smołdzinie.

Z uwagi na zapowiadane trudności spływu i ryzyko wywrotek, dodatkowo zabraliśmy ze sobą specjalny sprzęt, używany normalnie do nurkowania - cienkie neoprenowe podkoszulki (tzw. "żylety"), i neoprenowe buty. Bardzo się przydały - pokonanie różnych przeszkód w górnym biegu Łupawy wymagało częstego wysiadania z kajaka i brodzenia w zimnej wodzie nawet przez kilka godzin dziennie. Buty chroniły stopy zarówno przed zimnem jak i urazami o kamienie, a "żylety" nawet po zamoczeniu grzały o wiele lepiej niż bawełniane t-shirty. Dla bezpieczeństwa, także aparat fotograficzny (Nikon F90X) podróżował w specjalnej wodoszczelnej obudowie Ikelite.

Praktycznie cała trasa spływu znajduje się w zasięgu telefonii komórkowej, ukształtowanie terenu może jednak sprawić, że w niektórych miejscach sygnał będzie bardzo słaby.

Mapy trasy spływu wykonane na podstawie pomiarów GPS robionych po drodze. Pliki, do których linki umieszczono poniżej zawierają źródła PDF i Postscript (PS) map przeznaczonych do wydrukowania na arkuszach formatu A4.

PDF: 0, 1/3, 2/3, 3/3, opis, spakowany zestaw map PS: 0, 1/3, 2/3, 3/3, opis, spakowany zestaw map

Zestaw: (0) mapa zbiorcza w skali 1 : 300 000; (1-3/3) trzy całostronicowe mapy w skali 1 : 100 000 oraz (opis) osobna strona z opisem.

Mapy w zestawach zostały wykonane w takim samym odwzorowaniu kartograficznym jak Mapa Topograficzna Polski 1 : 100 000. Położenie punktów na trasie spływu zostało wyznaczone przy użyciu odbiorników GPS Magellan 315 i Magellan SporTrak Map.

Przewodniki i mapy dostępne w sklepach i księgarniach:
	Zbigniew Galiński, Łupawa i Bukowina. Przewodnik dla kajakarzy, 10 map 1 : 50 000, Wydawnictwo Pascal, Wyd. pierwsze, 2003, ISBN 83-7304-218-0. Ss. 32, 12x19.5cm. Seria wydawnicza dla aktywnych. Przewodnik wydrukowany na wodoodpornym papierze oprawiony w sztywną plastikową okładkę, całość spięta drucianą sprężynką na grzbiecie. Rzecz poręczna w użyciu.
	Ziemia Kaszubska. Mapa turystyczna 1 : 100 000, PPWK, Wyd. 5, Warszawa 2003, ISBN 83-7329-276-4. Format po złożeniu 12x22cm. Mapa przygotowana na podkładzie mapy topograficznej Polski 1 : 100 000 opracowanej przez Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego WP.

	Rzeka Łupawa - spływ kajakiem. Text copyright (c) 2004 by MG, JR. Photo copyright (c) 2003 by JR. Web version 20040329 copyright (c) 2004 by AW2P2.Kontakt z redakcją: aw2p2@fuw.edu.pl.