Spływ Biebrzą jest wspaniałą okazją do zwiedzenia dzikiej rzeki i otaczającego ją Biebrzańskiego Parku Narodowego - unikalnego ekosystemu bagien i moczarów, siedliska setek gatunków różnych zwierząt, przede wszystkim tysięcy ptaków wodnych. Szczególnie atrakcyjna może być wyprawa wczesną wiosną, tuż po okresie roztopów, kiedy Biebrza wylewa szeroko zatapiając otaczające bagna i łąki setkami hektarów rozlewisk. Oglądane po drodze krajobrazy na pewno zapadną każdemu na długo w pamięć.

Krótka charakterystyka rzeki

Biebrza wypływa ze Wzgórz Sokólskich, niewielkich, dość stromych wzniesień rozciągających się tuż przy wschodniej granicy Polski. W rejonie wzgórz rzeka płynie na północ, następnie skręca ku zachodowi i wpływa w swą pradolinę - Kotlinę Biebrzańską. Stopniowo zaczyna obierać kierunek południowy, by połączyć się z Narwią w pobliżu miejscowości Wizna. Łączna długość głównego koryta Biebrzy wynosi ponad 160km przy całkowitym spadku nieznacznie przekraczającym 60m - jest to rzeka typowo nizinna, z licznymi zakolami i starorzeczami. Prędkość prądu silnie powiązana jest ze stanem wody i stopniem rozwoju roślinności wodnej - według przewodnika wynosi przeciętnie 0.3-0.7km/h, a na odcinku Osowiec-Brzostowo 0.8-1.2km/h. Głębokość głównego nurtu zmienia się od kilkudziesięciu centymetrów w górnym biegu do 2m w rejonie Sztabina i 4-6m w pobliżu Burzyna.

Biebrza ma liczne dopływy naturalne i sztuczne. Na pewnych jej odcinkach ciągle widoczne są ślady częściowej regulacji przeprowadzonej w XIX wieku. Przy okazji budowy Kanału Augustowskiego (prace rozpoczęto w 1824 roku) rzeka została miejscami pogłębiona i uregulowana, wykopano też kilka sztucznych kanałów doprowadzających do niej wodę.

Uformowana przez lodowiec płaska, długa na ponad 100km pradolina Biebrzy to dziś największy w Polsce obszar bagien i torfowisk. Kotlina ma dwa naturalne przewężenia, które dzielą ją na trzy rozciągające się wzdłuż rzeki odmiennie ukształtowane obszary zwane basenami. Pierwsze przewężenie w pobliżu Sztabina oddziela basen północny (górny) od basenu środkowego, drugie z przewężeń znajduje się przy twierdzy w Osowcu, poniżej niego położony jest basen południowy (dolny).

W środkowym i dolnym basenie koryto Biebrzy zbliża się ku wzgórzom tworzącym krawędź kotliny, pozostawiając po jej przeciwnej stronie rozległe podmokłe łąki i bagna. Takie ukształtowanie terenu oraz zwężenia doliny między basenami sprawiają, że Biebrza co roku wylewa. W basenie środkowym strefa zalewowa jest stosunkowo wąska, natomiast w basenie południowym w niektórych miejscach doliny jej szerokość może dochodzić do kilku kilometrów. Rozlewiska mogą utrzymywać się czasem nawet przez kilka miesięcy.

• Basen północny rozciąga się od wzgórz tworzących na wschodzie dział wodny Wisły i Niemna do przewężenia w rejonie Sztabina. Jest to kotlina o wysokich brzegach, praktycznie bezleśna, zajęta przez użytkowane rolniczo łąki. Szuwary porastają tylko bezpośrednią okolicę rzeki.

  Długość basenu północnego wynosi 34km, szerokość od 1 do 4km; długość koryta rzeki 48km, szerokość 5-20m. Rozlewiska na tym obszarze nie występują.

• Basen środkowy, położony między Sztabinem a twierdzą w Osowcu, to rozległy, bagnisty i płaski obszar pokryty grubą warstwą torfu. Rzeka płynie bliżej południowej, wyraźnej krawędzi basenu, tworzonej przez wysoczyznę na której rozłożyły się nieliczne nadrzeczne miejscowości - największa z nich to Goniądz. W pobliżu Dębowa, w miejscu połączenia z Kanałem Augustowskim, widać ślady niegdysiejszych prac regulacyjnych - jest to najdłuższy prosty odcinek rzeki.

  Długość basenu środkowego wynosi 30km, szerokość sięga 20km; długość koryta rzeki 52km, szerokość waha się od 15 do 50m. W tym rejonie widać miejscami ślady dawnej regulacji rzeki.

• Basen południowy zaczyna się od twierdzy w Osowcu i sięga po ujście Biebrzy do Narwi. Zachodnie brzegi basenu są wysokie, miejscami wręcz strome, wschodnie zaś niskie i płaskie, w całości zajęte przez Bagno Biebrzańskie i Bagno Ławki. Ta część Kotliny Biebrzańskiej najpełniej zachowała swój pierwotny dziki charakter, ślady ingerencji człowieka są tu niemal niewidoczne. Szczególnie liczne są tu meandry starorzeczy, przecinające podmokłe torfowiska z których wyłaniają się porośnięte lasem piaszczyste wzniesienia zwane grądami.

  Długość basenu południowego wynosi 31km, szerokość od 8 do 15km; długość koryta rzeki 51km, szerokość 20-60m.

Relacja ze spływu

Autorzy tej relacji spływali Biebrzą 3-6 kwietnia 2002, na miesiąc przed rozpoczęciem sezonu wycieczkowego. Po drodze, oprócz fantastycznych rozlewisk, trafił nam się także mróz i śnieżyce - temperatury wahały się od +3°C w południe do -7°C w nocy! Zainteresowanych zapraszamy do przeczytania bardziej szczegółowej relacji z etapów naszego spływu:
	Etap 1 Górny bieg rzeki: Kolonia Holaki - Lipsk (7 godzin, 17km); Etap 2 Basen północny: Lipsk - dziki biwak przed Jagłowem (10 godzin, 40km); Etap 3 Basen środkowy: Biwak przed Jagłowem - Osowiec (9 godzin, 44km); Etap 4 Basen południowy: Osowiec - Wizna (9 godzin, 53km). W opisie podajemy punkty charakterystyczne ("landmarki", w skrócie LMK), zapisane w pamięci odbiornika GPS.

Charakterystyka spływu i porady praktyczne

Pod względem technicznym spływ Biebrzą jest łatwy, należy jednak pamiętać, że rzeka i jej otoczenie zmieniają się znacznie w zależności od pory roku. W najbardziej interesującym okresie wczesnej wiosny wysoki stan wody, szybki miejscami nurt i przede wszystkim zmienna pogoda może zmienić łatwą wycieczkę w prawdziwą szkołę przeżycia! Przy planowaniu etapów spływu należy pamiętać, że nad Biebrzą wolno biwakować tylko w niezbyt licznych miejscach wyznaczonych do tego celu przez dyrekcję Parku Narodowego. Ponieważ brzegi rzeki są niemal na całej długości podmokłe, znalezienie ewentualnego dzikiego biwaku na wypadek awaryjnej sytuacji wcale nie jest proste, szczególnie w czasie rozlewisk!

Dostępne są liczne publikacje dotyczące turystyki nad Biebrzą. W internecie autorytatywne źródło informacji na ten temat stanowi serwis www.biebrza.org.pl prowadzony przez pracowników Biebrzańskiego Parku Narodowego.

Formalności: niemal na całej swej długości Biebrza przepływa przez teren Biebrzańskiego Parku Narodowego (BPN). Rzeka jest dostępna dla turystów, ale wymagane jest posiadanie kart wstępu do parku, a w okresie wiosennym także osobnego zezwolenia na spływ. Ze względu na lęgi ptactwa obowiązują wtedy szczególnie rygorystyczne przepisy odnośnie poruszania się i biwakowania na całym terenie BPN. Zgodnie z nimi szlak wodny Biebrzy może nawet zostać czasowo zamknięty.

Termin: za początek sezonu turystycznego nad Biebrzą zazwyczaj uważa się pierwsze dni maja. O tej porze roku jest już na ogół wystarczająco ciepło, a krajobrazy są szczególnie malownicze. Turzyce, trawy i rozwijające się liście drzew tworzą niebywałe bogactwo wszelkich odcieni zieleni, widoki uzupełniają kwiaty i tysiące ptaków.

Główną atrakcją wiosennego spływu są jednak rozległe naturalne rozlewiska rzeki. Niestety mogą one gwałtownie ustępować i zniknąć przed początkiem maja (chociaż czasami utrzymują się nawet do końca czerwca). Warto więc rozważyć spływ wczesną wiosną - zwiększa to szansę obejrzenia rozlewisk ale też i ryzyko zimnej i niestabilnej pogody, oraz nie w pełni jeszcze rozbudzonej do życia przyrody. Planując wiosenny spływ Biebrzą należy zatem "trzymać rękę na pulsie"!

Latem na Biebrzy mogą dokuczać owady i słońce - praktycznie nigdzie nie ma nadbrzeżnych drzew mogących dać trochę cienia. Od lipca w niektórych miejscach rzeka silnie zarasta roślinnością wodną, co utrudnia wiosłowanie, a dodatkowo w górnym jej biegu stany wody są na ogół niskie. Letni spływ może wydać się monotonny, gdyż przez dziesiątki kilometrów prowadzi w "korytarzu" wysokich szuwarów porastających brzegi rzeki.

Długość: przewodniki kajakarskie jako początek spływu wskazują Kolonię Holaki lub Rogożynek. Łączna długość spływu od mostku w pobliżu Kolonii Holaki (droga Dubaśno-Chorużowce) do połączenia Biebrzy z Narwią wynosi 151km. Większość spływów kończy się jednak 2-3km dalej na prawym brzegu Narwi, w Wiznie lub nieco wcześniej przy moście na drodze nr 64 Łomża-Białystok. W miejscach tych istnieje możliwość w miarę wygodnego dojazdu do rzeki.

Z uwagi na spory dystans, typowy spływ Biebrzą trwa zazwyczaj 8-10 dni. My, zgodnie z tradycją naszych wcześniejszych "szybkich" spływów (opisy na stronach o Piławie i Rospudzie), zaplanowaliśmy trasę na 5 dni, a już podczas spływu z uwagi na bardzo niskie temperatury i niepewną pogodę jeszcze przyspieszyliśmy i pokonaliśmy całą rzekę w 4 dni.

Trasa:

• Basen północny. Do połączenia z rzeką Sidrą, szerokość koryta Biebrzy wynosi tylko 2-5m. Wiosną głębokość nurtu jest wystarczająca, ale w przewężeniach między trzcinami występują liczne trudne do pokonania zatory ze spiętrzonych przez wodę resztek roślinności. W niektórych miejscach trzeba się przedzierać przez kilkusetmetrowe odcinki, na których wiosłowanie utrudniają wystające z dna rzeki gęste szpalery suchych trzcin. W miesiącach letnich stan wody w górnym biegu rzeki może być bardzo niski, a koryto zostać zarośnięte przez bujną roślinność. Aby uniknąć trudności, zwłaszcza większe zorganizowane grupy często rozpoczynają spływ dopiero od Lipska.

  Na pierwszych 10km spływu, poczynając od Holaków, rzekę przegradzają w kilku miejscach łatwe do pokonania mostki i kładki. Poniżej ujścia Sidry na Biebrzy kończą się wszystkie sztuczne i naturalne przeszkody w nurcie rzeki!




• Basen środkowy. Początkowo rzeka płynie korytem wyciętym w grubej warstwie torfu, jej brzegi są wysokie, w razie nagłej potrzeby daje się tu znaleźć miejsce na awaryjny dziki biwak. Poniżej, brzegi stopniowo stają się niższe i podmokłe, ale strefa zalewowa jest tu jeszcze wąska i rozlewiska ustępują szybko, najczęściej już w marcu lub w kwietniu (dłużej zalane mogą pozostać obszary poniżej Goniądza).



• Basen południowy. Jest to najatrakcyjniejsza przyrodniczo i krajobrazowo część spływu, wiosenne rozlewiska są tu najrozleglejsze i ustępują najpóźniej, po spłynięciu wody pośród łąk pozostają liczne starorzecza.

  Uwaga: Przy wiosennym spływie basen południowy trzeba pokonać w ciągu jednego dnia! Między Sztabinem a Brzostowem praktycznie brak suchych miejsc biwakowych, jedyne to położony mniej więcej w pół drogi Biały Grąd, pozostaje ono jednak zamknięte do 23 czerwca ze względu na ochronę lęgowisk ptaków. Następne na trasie biwaki w Brzostowie bywają podtopione. W efekcie trzeba się liczyć z koniecznością przepłynięcia jednorazowo nawet ponad 40 km! Na szczęście nurt rzeki na tym odcinku jest dość szybki - nasz kajak niesiony prądem i sprzyjającym wiatrem, bez pomocy wioseł nierzadko płynął z prędkością ponad 3.5km/h. Niemniej jednak, sytuacja może stać się bardzo nieprzyjemna w przypadku nagłego załamania pogody i silnego przeciwnego wiatru.

Organizacja spływu: w regionie łatwo jest wypożyczyć kajak lub kanadyjkę, oferują je BPN, prywatne wypożyczalnie lub liczne w tej okolicy gospodarstwa agroturystyczne. Uwaga: w okresie wzmożonego ruchu turystycznego sprzęt trzeba rezerwować wcześniej. Karty wstępu do Parku Narodowego można nabyć w wielu miejscach, ich listę publikuje w internecie BPN.

W przypadku kiedy nie mamy czasu lub ochoty na samodzielną organizację spływu można skorzystać z pomocy wyspecjalizowanej firmy. Pozwala to załatwić w jednym miejscu wypożyczenie i transport kajaka, wykupienie kart wstępu i pozwoleń, a jeśli to potrzebne, również wyżywienie, zakwaterowanie a nawet przewodnika na spływ. My zdecydowaliśmy się skorzystać z pośrednictwa firmy Biebrza Eco-Travel z Goniądza, prowadzonej przez panią Katarzynę Ramotowską ((85) 738 07 85). Firma ta organizuje spływy oraz szereg innych imprez turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych. Jej usługi możemy zdecydowanie polecić - oferta była na pewno najbardziej profesjonalna i wszechstronna ze wszystkich z którymi mieliśmy do tej pory do czynienia. Warto też obejrzeć starannie opracowany firmowy serwis www.biebrza.com.

Koszty: za wypożyczenie kajaka nad Biebrzą w 2002 roku trzeba było zapłacić 15-20zł za dzień; transport kosztował przeciętnie 1.5zł za kilometr dojazdu (zwyczajowo opłaca się drogę tam i z powrotem). Cena karty wstępu do BPN wynosiła 5zł od osoby za dzień pobytu; w okresie od 1 stycznia do 23 czerwca na spływ na odcinku Osowiec - Brzostowo wymagane jest specjalne zezwolenie, jego uzyskanie wiązało się w 2002 roku z dodatkową opłatą 5zł od osoby. Opłatom podlegają też inne rodzaje aktywności i usług - połów ryb, wjazd i postój samochodu itp.

Wyposażenie i zaopatrzenie: latem wystarczający jest standardowy ekwipunek turystyczny, plus środki zabezpieczające przed słońcem i ukąszeniami owadów. Alternatywą do mieszkania w namiotach są kwatery agroturystyczne, oferowane w każdej miejscowości położonej na trasie spływu. Bez trudu daje się też uzupełnić zapasy żywności - zakupy można zrobić w Lipsku, Sztabinie, Dolistowie, Goniądzu, Osowcu, Brzostowie i Burzynie.

	Podczas spływów wiosennych kluczowe może okazać się ciepłe ubranie i, jeżeli zamierzamy biwakować w namiotach, porządne puchowe śpiwory! Przydatne są także wysokie buty gumowe, przynajmniej jedna para na kajak - woda jest bardzo zimna i moczenie w niej stóp nie należy do przyjemności.

Praktycznie cała trasa spływu znajduje się w zasięgu telefonii komórkowej.

Mapy trasy spływu wykonane na podstawie pomiarów GPS robionych po drodze. Pliki, do których linki umieszczono poniżej zawierają źródła PDF i Postscript (PS) map przeznaczonych do wydrukowania na arkuszach formatu A4.

PDF: 0, 1/6, 2/6, 3/6, 4/6, 5/6, 6/6, opis, spakowany zestaw map. PS: 0, 1/6, 2/6, 3/6, 4/6, 5/6, 6/6, opis, spakowany zestaw map.

Zestaw: 0) mapa zbiorcza w skali 1 : 500 000; 1-6/6) sześć całostronicowych map w skali 1 : 100 000 oraz opis) osobna strona z opisem.

Mapy w zestawach zostały wykonane w takim samym odwzorowaniu kartograficznym jak Mapa Topograficzna Polski 1:100 000 (patrz poniżej). Położenie punktów na trasie spływu zostało wyznaczone przy użyciu odbiornika GPS Magellan 315.

	J. Goleń, M. Lityński, Biebrza szlak wodny. Mapa turystyczna 1 : 75 000, Wydawnictwo PTTK "Kraj", wyd. 1, Warszawa 1998, ISBN 83-7005-414-5. Mapa wydana w formie książeczki małego formatu. Trasa przedstawiona na kilku arkuszach uzupełnionych opisem, mapa obejmuje również rzekę Sidrę. Rzecz poręczna i przydatna.
	Mapa Topograficzna Polski 1 : 100 000, arkusz: N-34-83/84 Grodno, WZKart., Warszawa 1995, ISBN 83-7135-082-1. Mapa Topograficzna Polski 1 : 100 000, arkusz: N-34-93/94 Grajewo, WZKart., Warszawa 1995, ISBN 83-7135-080-5. Mapa Topograficzna Polski 1 : 100 000, arkusz: N-34-95/96 Sokółka, WZKart., Warszawa 1995, ISBN 83-7135-077-5. Mapa Topograficzna Polski 1 : 100 000, arkusz: N-34-105/106 Łomża, WZKart., Warszawa 1997, ISBN 83-7135-128-3.
	Na rynku dostępnych jest dużo wszelkiego rodzaju map i przewodników po okolicach Biebrzy. W naszym opisie spływu, niektóre dane krajoznawcze przytaczamy za przewodnikiem A. Wiatr, W. Wróblewski Biebrzański Park Narodowy, wydanym przez oficynę MULTICO, Warszawa 2000, ISBN 83-7073-277-1 (seria Spotkania z przyrodą).

	Rzeka Biebrza - wiosenny spływ kajakiem. Text copyright (c) 2002 by MG, JR. Photo copyright (c) 2002 by JR. Web ver. 20020923 copyright (c) 2002 by AW2P2.Kontakt z redakcją: aw2p2@fuw.edu.pl.