Robert Jay Lifton i Margaret Singer badajac jencow, ktorzy wrocili z wojny koreanskiej (1953), wykryli manipulacje, jakiej dokonano na ich psychice, ktorej skutkiem byly kompletnie zmienione przekonania. Lifton opracowal osmiopunktowy model opisujacy elementy sterowania umyslem - jesli w organizacji wystepuje wiekszosc z nich, to prawdopodobnie jest ona niebezpieczna i destrukcyjna sekta. Singer sformulowala szesc warunkow potrzebnych do takiej manipulacji, a takze opisala metode drugiej generacji do sterowania umyslem, ktora calkiem dobrze wyjasnia, jak sekty zmuszaja ludzi do posluszenstwa. Hassan byl kiedys czlonkiem sekty, i na podstawie swoich doswiadczen, oraz wiedzy psychologicznej opracowal model oddzialywania na psychike, okreslajacy na jakie jej elementy i w jaki sposob sie wplywa. Ponizej skrot ich opracowan - na koncu odnosniki do dluzszej wersji. Model Liftona. 1. KONTROLA SRODOWISKA: ograniczenie form komunikacji z tymi, ktorzy nie naleza do grupy, wymog by unikac ksiazek, czasopism, listow, wizyt przyjaciol i osob z rodziny; "wyjdz i badz odrebny od nich"; to bywa maskowane "w tej chwili nie masz czasu dla przyjaciol" 2. MISTYCZNA MANIPULACJA: przekonuje sie o wyzszym celu, i powolaniu grupy poprzez glebokie spotkanie/doznanie, na przyklad przez cud, o ktorym sie twierdzi, ze byl, lub prorocze slowo osob z grupy 3. WYMOG CZYSTOSCI: ostry podzial swiata na "czysty" i "nieczysty" otwarcie okazywanym zamiarem jest doprowadzic do jakiejs zmiany, dazenie do doskonalosci, "doskonalosc jest mozliwa jesli jest sie w naszej grupie i przyjmie sie zobowiazanie" 4. KULT SPOWIEDZI: praktyka mowienia o sobie do grupy, przyznawania sie do dawnych grzechow i niedoskonalosci, nawet watpliwosci co do grupy i krytycznych mysli o niej - jako do dawnych bledow 5. USWIECONA NAUKA: punkt widzenia grupy jest absolutnie prawdziwy, i nadaje sie do wyjasnienia WSZYSTKIEGO, wymaga sie ABSOLUTNEGO podporzadkowania doktrynie 6. SZTUCZNY JEZYK: nowy slownik powstaje do uzytku wewnatrz grupy, czlonkowie grupy "mysla" wedlug abstrakcyjnej i ciasnej doktryny, terminologia powstrzymuje od krytycznego myslenia poprzez myslenie w kategoriach "czarne-albo-biale"; slowa okreslaja myslenie/oceny 7. DOKTRYNA PONAD OSOBE: doswiadczenie sprzed wejscia w grupe, jak i w grupie interpretuje sie w sposob decyzyjny wedlug absolutnej doktryny, nawet jesli doswiadczenie zaprzecza doktrynie 8. ROZPORZADZANIE ZBAWIENIEM: zbawienie jest mozliwe tylko w grupie, kto ja opusci bedzie potepiony. Warunki przeksztalcenia myslenia wedlug Margaret Singer: 1. osoba ma byc utrzymywana w nieswiadomosci co sie dzieje, i jak sie przez caly czas krok po kroku zmienia. 2. srodowisko osoby musi byc sterowane tak, by ograniczac wolny czas. 3. systematycznie tworzy sie u osoby poczucie bezsilnosci. 4. system nagrod i kar zabraniajacy zachowan wyrazajacych poprzednia identyfikacje osoby. 5. system nagrod i kar promujacy uczenie sie nowej ideologii, wierzen, i zachowan aprobowanych przez grupe. 6. zamkniety system logiki i autorytarna struktura nie pozwalajaca na wplyw osoby na nie, nie dajace sie zmienic bez zgody lidera. Metoda sterowania umyslem drugiej generacji wedlug Margaret Singer: 1. pozyskanie kooperacji: zaoferowac cos, czego dana osoba chce 2. relacja miedzy grupa a ta osoba uzalezniona od przynaleznosci 3. uwiedzenie: rozwijanie relacji i zachecanie by wierzyc ze to dobre 4. rozwiniecie zaleznosci - ludzie w grupie okazuja zainteresowanie tym, by dac to, co jest najlepsze dla sterowanej osoby 5. przesuniecie przywiazan na "modelowych" czlonkow grupy, eliminacja przywiazan poza grupa 6. zmiany roznych spraw zyciowych - zagrozenie poczucia identyfikacji, gdyby dana osoba sprobowala odejsc z grupy 7. standardy grupy staja sie JEDYNYMI dostepnymi dla jej rozwoju Mam wrazenie, ze istotnym elementem jest przesuwanie skupienia uwagi manipulowanej osoby; normalnie w grupie ewolucja pogladow czlonkow idzie w kierunku usredniania, przy przesuwaniu uwagi pojdzie w te strone, w ktora sie przesuwa uwaga - moze to byc dowolna skrajnosc. Jeszcze inaczej opisal sposob sterowania umyslem Hassan: 1. Sterowanie zachowaniem: ustawienie fizycznej rzeczywistosci danej osoby - mieszkanie, zwiazki, wyglad, sen i odpoczynek, finanse; duze wymagania czasowe; musi uzyskiwac zezwolenia; ma relacjonowac przelozonym o sobie; nagrody i kary za zachowanie; sztywne zasady. 2. sterowanie informacja: oszustwa; ograniczanie dostepu; rozdzielanie; zacheta do szpiegowania; propaganda; nieetyczne uzycie spowiedzi. 3. sterowanie mysleniem: przyjac doktryne jako Prawde; sztuczny jezyk; zacheta do "dobrych" mysli; techniki zatrzymywania myslenia; brak mozliwosci pytan krytycznych; nie moze byc nic alternatywnego. 4. sterowanie emocjami: manipulacja zakresem uczuc - zwezanie; jak sa problemy to z twojej winy; odrebnosc osoby to wina; nadmierny lek; hustawka emocjonalna; publiczne "spowiedzi"; indoktrynacja fobii. Sterowanie to dokonuje stopniowych zmian, i uzywa wielu sposobow oddzialywania, tworzacych skoordynowany system wymuszania wplywu na osobe, i sterowania jej zachowaniami, aby ci, ktorzy zapoczatkowali to sterowanie, mieli z tego korzysc. Istotne w calej strategii jest stosowanie pewnych taktyk w sposob CIAGLY przez jakis CZAS. Znanych jest siedem taktyk stosowanych w roznym stopniu do tego sterowania: 1. przygotowanie do zmiany myslenia przez zwiekszona sugestywnosc i "zmiekczanie" - cos z: hipnozy, "cwiczenie" odbierania przekazow slownych lub video na wieksza skale, nadmierne powtarzanie zwyklych zajec, ograniczenie snu, ograniczenie zywienia 2. przez uzycie nagrod i kar usilowanie uzyskania wplywu na spoleczne otoczenie osoby, jej czas, mozliwosci uzyskania wsparcia; promocja izolacji spolecznej, ograniczenie kontaktu z rodzina i przyjaciolmi jako osobami nie podzielajacymi postaw grupy; popieranie zaleznosci od grupy (ekonomicznej i innej) 3. zakaz informacji i opinii nie popierajacych grupy; istnieja zasady co do tego, o czym mozna mowic z osobami z zewnatrz; komunikacja jest mocno kontrolowana; zwykle tworzy sie jezyk wewnatrzgrupowy 4. czeste i intensywne proby spowodowania, by osoba przewartosciowala negatywnie glowne aspekty poczucia siebie i dawnego prowadzenia sie; proby nakierowuja sie na "podkopanie" podstawowej swiadomosci, poczucia rzeczywistosci, wizji swiata, sterowania emocjami, i mechanizmow obronnych, jak i na uzyskanie przeinterpretowania historii swojego zycia, i przyjecia nowej wersji przyczynowosci 5. intensywne i czeste proby "podkopania" zaufania osoby do siebie, i swojego osadu, tworzace poczucie bezsilnosci 6. uzycie niefizycznych kar, jak czeste ponizanie, utrata przywilejow, izolacja spoleczna, zmiany statusu spolecznego, budzenie poczucia winy i leku, oraz manipulacja i inne techniki aby wytworzyc silne pobudzenie negatywnych emocji 7. pewne grozby psychologiczne sa uzywane lub obecne: ze rezygnacja z przyjecia aprobowanej postawy, wierzenia lub konsekwentnego zachowania spowoduje powazna kare lub okropne skutki (na przyklad chorobe, rowniez psychiczna, brak srodkow do zycia, rozwod...) (tekst wedlug "Psychological Coercion Overview" - FactNet; warunki Singer wedlug Singer's 6 Conditions, model Hassana z jego strony) Mam wrazenie, ze Lifton opisuje raczej taktyki, Singer - strategie. Model Hassana z kolei wychodzi od tego, na co sie wplywa poprzez manipulowanie: zachowanie, mysli, emocje (Leon Festinger), informacje (Steven Hassan; wedlug "Totalizm and Group Dynamics", Jan Groenveld); Groenveld podaje, ze niektore sekty sa w stanie w ciagu 48 godzin tak zmienic osobowosc ofiary, ze jest nierozpoznawalna dla swej rodziny. Powyzsze opisy sa mocno poskracane - mam pelniejsze tlumaczenia: kryteria Liftona, model Hassana, warunki Singer.