RZECZ O ... dodatek do gazety Rzeczpospolita z 19 października 2004 r.
50 lat Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN

Tworzyć nowe, odkrywać nieznane

CERN z lotu ptaka - biała linia reprezentuje trasę 27-kilometrowego tunelu największego na świecie zderzacza cząstek przebiegającego na terytorium Szwajcarii i Francji

(C) CERN

CERN - Europejska Organizacja Badań Jądrowych - obchodzi w tym roku pięćdziesięciolecie swego istnienia. To największe na świecie laboratorium naukowe, utworzone w 1954 roku jako wspólny projekt dwunastu państw europejskich, zlokalizowane zostało koło Genewy. Dziś, ośrodek ten sięga na teren Francji.

Obecnie organizacja liczy dwadzieścia państw członkowskich, którymi są: Austria, Belgia, Bułgaria, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Szwajcaria, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy.

Badania naukowe w CERN koncentrują się wokół akceleratorów. Protony i antyprotony, elektrony i pozytony, a także ciężkie jony przyspieszane są w tych urządzeniach do coraz wyższych energii, a inżynierowie pokonują kolejne bariery technologiczne. Po co to wszystko? Aby w zderzeniach tych "zwyczajnych" cząstek wytworzyć nowe, nieznane dotąd, zbyt rzadkie lub zbyt krótko żyjące, żeby można je było zaobserwować w inny sposób. Im wyższa energia zderzających się cząstek, tym cięższe cząstki mogą powstać i dostarczyć fascynujących informacji o strukturze materii, początkach wszechświata czy nieznanych wcześniej prawach obowiązujących w przyrodzie. Obecnie budowany w CERN największy na świecie akcelerator protonowy o nazwie LHC pozwoli na kolejny krok w nieznane. Fizycy cząstek obiecują sobie po nim niezwykłych odkryć.

Pierwsze polskie kontakty z CERN nawiązane zostały na początku lat sześćdziesiątych przez światowej sławy uczonych: Mariana Mięsowicza z Krakowa oraz Mariana Danysza i Jerzego Pniewskiego z Warszawy. Stanowiły one początek długoletniego, pełnego sukcesów udziału polskich fizyków w badaniach prowadzonych w CERN. W okresie zimnej wojny współpraca z CERN była oknem na świat dla polskiej fizyki. Wszystko to spowodowało, że Polska została pełnoprawnym członkiem CERN już 1 lipca 1991 roku, jako pierwszy kraj z dawnego bloku wschodniego.

CERN jest wyjątkowym laboratorium ze względu na specyfikę organizacji badań i związanej z nią roli, jaką odegrał i nadal odgrywa w rozwoju badań naukowych współpracujących z nim krajach. Formuła CERN, otwartego ośrodka międzynarodowego, którego działalność oparta jest na badaniach prowadzonych w wielu krajach i promującego rozwój silnych, zachowujących swoją tożsamość ośrodków narodowych, okazała się niezwykle trafna. Potwierdzają to osiągnięcia polskich fizyków cząstek, zarówno w dziedzinie teorii, jak i doświadczenia.