Bogdan Fornal - informacja o laureacie
Urodził się w 1957 r. w Mrzygłodzie, na Ziemi Sanockiej. W latach 1972-1976 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Dukli, a od roku 1976 studiował fizykę na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Studia ukończył w 1981 r. i wtedy też został zatrudniony w Instytucie Fizyki Jądrowej w Krakowie, gdzie pracuje do dziś. Stopień doktora uzyskał w 1991 roku w IFJ, a stopień doktora habilitowanego w 2004 roku również w Instytucie Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Zainteresowanie naukami ścisłymi, a przede wszystkim astronomią, Laureat przejawiał od wczesnych lat szkolnych. Podczas nauki w liceum brał udział w zawodach Olimpiady Astronomicznej, zdobywając dwukrotnie (w latach 1975 i 1976) tytuł laureata w finale ogólnopolskim.
Eksperymentalna fizyka struktury jądra atomowego oraz reakcji jądrowych jest dziedziną, której dr Fornal poświęcił praktycznie całą dotychczasową działalność naukową, od końcowych lat studiów poczynając. Będąc jeszcze studentem uniwersytetu, włączył się w badania struktury jądra atomowego prowadzone w Instytucie Fizyki Jądrowej w Krakowie na wiązce cyklotronu U-120. Zaangażowany był głównie w pomiary krotności kwantów gamma emitowanych z jąder złożonych tworzonych w reakcjach fuzji z użyciem wiązki cząstek alfa. Badania te zaowocowały napisaniem pracy magisterskiej pt. "Wyznaczenie energii stanów wejściowych jąder 122Te, powstających w reakcji 120Sn+a" pod kierunkiem prof. Stanisława Ogazy z IFJ.
W początkowych latach pracy w IFJ dr Fornal kontynuował prace badawcze na krakowskim cyklotronie. Przedmiotem eksperymentów były pomiary krotności promieniowania gamma w koincydencji z cząstkami naładowanymi wyparowanymi przez jądro złożone jak i z dyskretnymi przejściami gamma w jądrach końcowych - dostarczyły one ważnych wyników na temat rozkładu "stanów wejściowych" dla różnych kanałów reakcji wyparowania.
Dr Bogdan Fornal w 1985 roku wyjechał na dwuletni staż naukowy do Laboratori Nazionali di Legnaro (Padwa) we Włoszech, gdzie uzyskał stypendium fundowane przez włoski Istituto Nazionale di Fisica Nucleare. Podczas tego pobytu dr Fornal, współpracując z grupą Prof. Giuseppe Viesti, prowadził badania dotyczące mechanizmu reakcji głęboko nieelastycznego rozpraszania w zderzeniach ciężkich jonów oraz procesu wyparowania lekkich cząstek naładowanych i emisji wysokoenergetycznych kwantów gamma z silnie wzbudzonych (do 300 MeV) jąder złożonych. Prace te były wykonywane na wiązce akceleratora Tandem XTU w Legnaro oraz uzupełniane pomiarami na cyklotronie w Texas A&M University jak i na akceleratorze liniowym ATLAS w Argonne National Laboratory w USA. Wyniki uzyskane podczas pobytu we Włoszech, jak i w trakcie wielokrotnych dalszych wizyt w ramach współpracy z LNL, były podstawą pracy doktorskiej pt. "Charged Particle and Gamma-Ray Emission from Hot Nuclei at High Spins", wykonanej pod kierunkiem prof. Rafała Brody. Głównym osiągnięciem tej pracy było wykazanie, że rozbieżności pomiędzy danymi eksperymentalnymi i obliczeniami modelu statystycznego, dotyczące widm cząstek alfa emitowanych z gorących i szybko rotujących jąder, mogą być wytłumaczone poprzez wprowadzenie efektu "zamrożenia deformacji" jądra złożonego na wczesnym etapie jego rozpadu.
W 1990 roku dr Fornal rozpoczął nowy etap pracy naukowo-badawczej, w którym zajął się badaniami struktury jąder niedostępnych w procesach syntezy jądrowej przy użyciu techniki dyskretnej spektroskopii gamma dla produktów reakcji głęboko nieelastycznych zderzeń ciężkich jonów. Zainspirował go do tego twórca metody, prof. Rafał Broda. W roku 1991 dr Fornal wyjechał na dwuletni pobyt do Purdue University w West Lafayette w USA w ramach wcześniej nawiązanej współpracy z grupą Prof. Patricka Daly i z fizykami z Argonne National Laboratory, gdzie prowadził prace nad strukturą jąder bogatych w neutrony, stosując i udoskonalając tę nową, opracowaną w Krakowie technikę pomiarów spektroskopowych.
Użycie nowej metody do badań spektroskopowych niedostępnych wcześniej neutronadmiarowych jąder zaowocowało wieloma ciekawymi wynikami na temat struktur jądrowych w szerokim obszarze mapy nuklidów. Grupa krakowska pod kierownictwem prof. Brody, w skład której wchodzą: dr Wojciech Królas, dr Tomasz Pawłat, dr Jacek Wrzesiński oraz dr Fornal, bardzo szybko uzyskała wiodącą pozycję w tego typu badaniach. W realizowanym programie prac na przestrzeni ostatnich 14 lat przeprowadziła ponad 20 eksperymentów w najważniejszych laboratoriach Europy i USA. Oryginalne wyniki uzyskane zostały dla bogatych w neutrony jąder lekkich położonych w pobliżu N=20, wokół 48Ca i bogatych w neutrony izotopów Ni, poprzez jądra ulokowane w pobliżu podwójnie magicznego nuklidu 132Sn i produkowane w spontanicznym rozszczepieniu 252Cf i 248Cm, aż po yrastowe struktury niedostępnych dotąd jąder z pobliża 208Pb i ciężkie aktynowce wykazujące zjawisko rotacji oktupolowo zdeformowanych jąder. Do szczególnie spektakularnego rezultatu fizyków krakowskich, uzyskanego w połowie lat 90-tych, zaliczyć należy odkrycie zamknięcia podpowłoki neutronowej w 68Ni.
W siedmiu wykonanych eksperymentach dr Fornal był inicjatorem i główną osobą odpowiedzialną za przyjęcie projektów eksperymentu przez komitety PAC i za ich realizację. Osiągnięcia dra Fornala na polu badania struktury jąder bogatych w neutrony zawierają: identyfikacje struktur yrastowych w nuklidach 33Si, 34P, 38S i 39Cl, lokalizację nowych poziomów w jądrach 32Si, 32Al, identyfikację stanów yrastowych w nuklidzie 44Ar, ulokowanie struktur wysokospinowych w jądrach 134Sb i 135Te, rozbudowę wysokospinowej części schematów poziomów jąder 208Bi i 210Bi, czy też zidentyfikowanie struktury yrastowej w jądrze 211Po powyżej izomeru 25/2+ rozpadającego się poprzez emisję cząstki alfa. Na szczególną uwagę zasługują wyniki dotyczące ładunku efektywnego dla protonu, których dostarczyły badania struktury izotopu 206Hg.
Praktycznie wszystkie wspomniane rezultaty są owocem eksperymentów prowadzonych na akceleratorach w Argonne National Laboratory w ścisłej współpracy z grupą Prof. Roberta Janssens'a oraz w Laboratori Nazionali di Legnaro w kooperacji z grupą Prof. Santo Lunardi. W rozwoju nowej metody badawczej oraz w uzyskaniu przez grupę krakowską tak wielu wartościowych rezultatów bardzo ważną rolę odegrała długoletnia współpraca z grupą Prof. Patricka Daly z Purdue University.
Projekt zbadania struktury jąder bogatych w neutrony z okolic 48Ca przy pomocy reakcji głęboko nieelastycznych dla systemu 48Ca+208Pb na akceleratorze ATLAS w Argonne National Laboratory w USA z wykorzystaniem wielolicznikowego układu detektorów germanowych GAMMASPHERE został opracowany i przedstawiony komitetowi PAC przy akceleratorze ATLAS przez dra Fornala w 1999 r. Eksperyment przez niego kierowany przeprowadzony został z udziałem całej grupy krakowskiej i w ścisłej współpracy z grupą Dr Roberta Janssens'a z Argonne w styczniu 2000 r. W wyniku szczegółowej analizy wykonanej przez dra Fornala zlokalizowane zostały stany yrastowe w zupełnie nieznanych jądrach 53Ti i 54Ti oraz rozszerzona została spektroskopowa informacja na temat 52Ti. Dr Fornal wykorzystał w tym celu technikę identyfikacji przejść gamma za pomocą koincydencji krzyżowych, która została opracowana w Krakowie podczas rozwijania nowej metody. Otrzymane wyniki, a w szczególności struktura wzbudzeń 54Ti, w pełni udokumentowały występowanie zamknięcia podpowłoki neutronowej przy N=32 w bogatych w neutrony jądrach.
Potwierdzenie istnienia przerwy energetycznej przy N=32 w jądrach neutrononadmiarowych posiada doniosłe znaczenie dla zrozumienia charakteru ewolucji energii jednocząstkowych stanów modelu powłokowego w miarę oddalania się od ścieżki stabilności. Odkrycie to otworzyło nowe pole do badań eksperymentalnych innych jąder w tym obszarze. Kolejne pomiary zostały już przeprowadzone w Argonne i w MSU, planowane są też następne. Pracom tym towarzyszy duże zainteresowanie środowiska fizyków zajmujących się strukturą jądra atomowego, co zaowocowało m. in. zaproszeniem dra Fornala do wygłoszenia kilku referatów na międzynarodowych sympozjach, w tym referatu na Gordon Conference, Nuclear Chemistry 2003, "Nuclear Structure" w USA. Wyniki dotyczące struktury bogatych w neutrony izotopów tytanu oraz kilka innych wybranych rezultatów badań spektroskopowych z zastosowaniem procesów głęboko nieelastycznych dr Fornal zawarł w rozprawie habilitacyjnej pt. "Badanie struktury jąder neutrononadmiarowych wzbudzanych w reakcjach głęboko nieelastycznego rozpraszania ciężkich jonów", na podstawie której uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk fizycznych w zakresie fizyki w dniu 8 listopada 2004 roku w Radzie Naukowej IFJ PAN.
Dr Fornal jest współautorem 85 publikacji naukowych w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej. Były one cytowane ok. 900 razy. Był on też kilkanaście razy zapraszany do wygłoszenia wykładów na międzynarodowych konferencjach. Brał czynny udział w organizacji wielu konferencji "Zakopane School of Physics", trzykrotnie pełnił funkcję Sekretarza Naukowego, a w 2002 roku funkcję Co-Chairman'a. Aktywnie uczestniczył w popularyzatorskich przedsięwzięciach takich jak Jarmark Fizyki, Festiwal Nauki w Krakowie, czy w dniach otwartych IFJ PAN.
Dr Bogdan Fornal jest żonaty i ma jednego syna. Jego nieustającą pasją jest
astronomia, a w szczególności kosmologia.