W związku z powyższym zostałem zaproszony do Poznania przez Dziekana Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza na kilka kolejnych Ogólnopolskich Konferencji Dziekanów Wydziałów Fizyki i Dyrektorów Instytutów Fizyki w celu zreferowania mojego wyżej wspomnianego wniosku, a także wygłoszenia wykładu na temat dydaktyki fizyki. Wniosek mój został poparty przez wszystkich obecnych Dziekanów i Dyrektorów, a także przez Prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Następnie wniosek ten poparła Rada Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i został on przesłany wraz z pismem Dziekana Wydziału (patrz niżej załącznik) do Centralnej Komisji.
W imieniu Centralnej Komisji odpowiedział na piśmie jej Sekretarz, prof. dr hab. Osman Achmatowicz (patrz niżej załącznik). Trzeba przyznać, że pismo prof. Achmatowicza, aczkolwiek nie donosi na razie o nadaniu dydaktyce nauk fizycznych statusu wyodrębnionej dyscypliny nauki, to jednak napełnia optymizmem, ponieważ otwiera już w chwili obecnej możliwości przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych z zakresu dydaktyki fizyki w ramach dziedziny nauk fizycznych.
Po pierwsze bowiem czytamy w tym piśmie: ,,Prezydium Centralnej Komisji podzieliło pogląd wyrażony w piśmie Pana prof. dr hab. Jerzego Warczewskiego, że dydaktyka nauk fizycznych stanowi określony obszar badawczy, w którym istnieją odpowiednie warunki do prowadzenia pracy naukowej z możliwością wykorzystania jej wyników dla rozwoju nauki i kadry naukowej". A zatem, krótko mówiąc, Centralna Komisja potwierdza, że dydaktyka fizyki jest faktycznie dyscypliną naukową. Z pisma tego wynika również, że kto chce i ma ku temu podstawy, może - wraz z ewentualnym promotorem - zwrócić się obecnie z prośbą do Rady Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu o przeprowadzenie przewodu doktorskiego z zakresu dydaktyki fizyki w ramach dziedziny nauk fizycznych. Podobnie można postąpić w przypadku przygotowania rozprawy habilitacyjnej. Analogicznie rzecz się ma odnośnie do wniosków o tytuł profesorski. Trzeba tu jeszcze podkreślić, że w cytowanym piśmie Centralnej Komisji jest zawarta deklaracja pomocy w zakresie przeprowadzania takich przewodów.
Podsumowując, można stwierdzić, że w chwili obecnej jest zielone światło dla przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych, a także dla realizacji wniosków o tytuł profesorski z zakresu dydaktyki fizyki w ramach dziedziny nauk fizycznych. Wydaje się także, że pewną pomoc potencjalnym kandydatom do doktoratu i habilitacji z zakresu dydaktyki fizyki może stanowić wspomniany wyżej artykuł w Postępach Fizyki [2].
Literatura
[1] J. Warczewski, ,,Czy dydaktyka fizyki będzie wreszcie uznana
prawnie jako dyscyplina naukowa?'', O dydaktyce fizyki, Biuletyn
Informacyjny Centralnego Ośrodka Metodycznego Studiów Nauczycielskich
w WSP w Krakowie, nr 13/14, luty 1999, s. 52.
[2] J. Warczewski, ,,Uwagi o podstawach dydaktyki fizyki'', Postępy
Fizyki 50, 194 (1999).}
Poniżej załączono za zgodą Prof. W. Nawrocika teksty trzech cytowanych pism:
Kraków, 3 czerwca 1998
prof. dr hab. Jerzy Warczewski
Zwracam się z uprzejmą prośbą o formalne nadanie statusu dyscypliny
naukowej dydaktyce nauk fizycznych w ramach dziedziny nauki ,,nauki
fizyczne".
Chodzi o to, aby dydaktyka nauk fizycznych (a także zapewne innych
nauk przyrodniczych, jak np. nauk chemicznych czy biologicznych) nie
tylko została uznana jako dyscyplina naukowa, lecz także aby w
konsekwencji tego prace naukowe powstające w jej ramach mogły służyć
również jako podstawa do uzyskiwania stopni naukowych i tytułu
naukowego. Warto tu podkreślić, że w krajach Europy Zachodniej (np.
Anglia, Holandia, Niemcy) i Wschodniej (np. Rosja) czy wreszcie w USA
dydaktyki różnych nauk przyrodniczych od dawna uznane są jako
dyscypliny nauki i - co więcej - publikacje naukowe w tej dziedzinie
ukazują się w tych krajach w renomowanych czasopismach, takich jak
np. American Journal of Physics.
Jako miejsce przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych
oraz realizacji wniosków o tytuł profesorski w dziedzinie dydaktyki
nauk fizycznych proponuję Radę Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu, wzbogaconą na tę okoliczność o odpowiednich
profesorów nauk fizycznych z innych ośrodków.
Z wyrazami najwyższego szacunku
Prof. dr hab. Jerzy Warczewski
Załącznik: tekst ,,Uwagi o podstawach dydaktyki fizyki" przyjęty do
druku w czasopiśmie Postępy Fizyki.
Poznań, 17. 12. 1998
Szanowny Pan
Wielce Szanowny Panie Profesorze,
W załączeniu przesyłam list, który Prof. Jerzy Warczewski z Wydziału
Fizyki Uniwersytetu Śląskiego kieruje do Centralnej Komisji przez
Dziekana i Radę Wydziału Fizyki UAM.
Rada Wydziału Fizyki na posiedzeniu w dniu 20 listopada 1998
zapoznała się z treścią listu prof. Jerzego Warczewskiego
i z obszernym uzasadnieniem Jego stanowiska przedstawionym w załączonym
do listu opracowaniu p.t. ,,O dydaktyce fizyki".
Po dyskusji Rada Wydziału w głosowaniu jawnym poparła zawartą w
liście prośbę o nadanie statusu dyscypliny naukowej dydaktyce nauk
fizycznych w ramach dziedziny nauki ,,nauki fizyczne".
Rada Wydziału wyraziła także gotowość, jeśli Centralna Komisja uzna
za stosowne, przeprowadzania na Wydziale Fizyki UAM przewodów
doktorskich i habilitacyjnych oraz realizacji wniosków o tytuł
profesorski w dziedzinie dydaktyki nauk fizycznych.
Rada Wydziału uznała, że niski poziom nauczania fizyki w polskich
szkołach podstawowych i średnich wymaga zdecydowanego działania
wyższych uczelni kształcących nauczycieli fizyki. Rezultatem niskiego
poziomu nauczania fizyki w szkołach jest m.in. brak zainteresowania
uczniów fizyką oraz ciągle mała liczba kandydatów na studia fizyczne.
Za kształcenie nauczycieli w wyższych uczelniach odpowiedzialna jest
głównie grupa nauczycieli akademickich dydaktyków fizyki.
Niestety dopływ młodych i zdolnych absolwentów fizyki do tej grupy
jest niewielki, ponieważ młodzi ludzie nie widzą możliwości normalnego
rozwoju naukowego poprzez zdobywanie stopni naukowych i tytułu
naukowego.
Ten stan rzeczy sprawia, że w okresie, kiedy rozwój fizyki
i przekształcenia w systemie edukacji stawiają przed uczelniami zadanie
lepszego kształcenia nauczycieli, grupa dydaktyków fizyki, głównie
odpowiedzialnych za kształcenie nauczycieli, nie rozwija się
prawidłowo.
Zapewnienie więc warunków do prawidłowego rozwoju naukowego grupie
dydaktyków fizyki stało się ważnym zadaniem środowisk fizyki
polskiej.
Na spotkaniu dziekanów Wydziałów Fizyki i dyrektorów Instytutów
Fizyki, które odbyło się w paŚdzierniku na Wydziale Fizyki UAM,
przedstawiciele m.in. Warszawy, Krakowa, Wrocławia, śodzi i Polskiego
Towarzystwa Fizycznego gorąco poparli prośbę prof. Jerzego
Warczewskiego skierowaną do CK o formalne nadanie statusu dyscypliny
naukowej dydaktyce nauk fizycznych.
Oczekując decyzji Centralnej Komisji
pozostaję z szacunkiem
Dziekan
Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Prof. dr hab. Wojciech Nawrocik
Warszawa, 26 kwietnia 1999
Pan
Prof. dr hab. Wojciech Nawrocik
Uprzejmie informuję, że Prezydium Centralnej Komisji zapoznało się z
propozycją wyodrębnienia nowej dyscypliny ,,dydaktyka nauk fizycznych"
w ramach dziedziny ,,nauki fizyczne" i przeanalizowało możliwości jej
realizacji.
Prezydium Centralnej Komisji podzieliło pogląd wyrażony w piśmie Pana
prof. dr hab. Jerzego Warczewskiego, że dydaktyka nauk fizycznych
stanowi określony obszar badawczy, w którym istnieją odpowiednie
warunki do prowadzenia pracy naukowej z możliwością wykorzystania jej
wyników dla rozwoju nauki i kadry naukowej. Trzeba też zgodzić się z
opinią, że nie ma dotąd zadowalających kryteriów, które by pozwoliły
na rzetelną ocenę dorobku naukowego z omawianego zakresu nauki.
Są to m.in. argumenty przemawiające za nadaniem dydaktyce nauk
fizycznych statusu wyodrębnionej dyscypliny nauki.
Problem powstaje wówczas, gdy rozważyć realne warunki, od których
powinno zależeć nadanie nowej dyscyplinie statusu dyscypliny naukowej
dla potrzeb nadawania stopni naukowych na podstawie obecnie
obowiązującego prawa.
Przede wszystkim problem ten nie dotyczy tylko dydaktyki nauk
fizycznych, lecz licznych dydaktyk szczegółowych, z których większość
może oczekiwać podobnego traktowania.
Wymagałoby to daleko idących zmian w całym wykazie dziedzin i
dyscyplin, w których nadaje się stopnie naukowe. Powstaje wątpliwość,
czy obecna Centralna Komisja, u schyłku swej kadencji i w przeddzień
przygotowywanych zmian prawa w obszarze nauki, powinna przeprowadzać
takie szerokie zmiany. Naszym zdaniem nie powinniśmy tego robić.
Poważniejsza trudność wyłania się, gdy weŚmiemy pod uwagę cele, jakim
służy obowiązujący wykaz dziedzin i dyscyplin, w których nadaje się
stopnie naukowe. Obejmuje on mianowicie wyodrębnione obszary, w
których istnieją odpowiednio liczne środowiska naukowe, związane
zatrudnieniem w określonej jednostce naukowej, zdolne sprostać
formalnym wymaganiom ustawowym, od których spełnienia zależy
możliwość uzyskania uprawnień do nadawania stopni naukowych. Otóż
takich wymagań jak dotąd nie spełnia żadna jednostka z zakresu
dydaktyk szczegółowych, w tym dydaktyki fizyki.
Nie ma bowiem nadal takiego wydziału szkoły wyższej, instytutu, gdzie
zatrudnionych byłoby co najmniej 5 profesorów lub doktorów
habilitowanych, dla których dydaktyka fizyki (matematyki, geografii
itd.) byłaby przedmiotem głównych zainteresowań naukowych.
Nie ma więc jednostki, której zgodnie z prawem można by nadać
uprawnienia w omawianym zakresie.
Wydzielenie, mimo tego, danej dydaktyki szczegółowej jako dyscypliny,
pociągnęłoby za sobą takie oto konsekwencje prawne, że żaden wydział
uprawniony np. w zakresie dyscypliny ,,fizyka" nie mógłby, nie mając
formalnych uprawnień, przeprowadzać tak jak dotychczas przewodów
naukowych z zakresu dydaktyki fizyki.
Warunki formalne dla rozwoju dydaktyki fizyki mogłyby więc się
faktycznie pogorszyć.
Nie możemy się zgodzić, że nie ma procedur zdobywania stopni
naukowych z zakresu dydaktyk szczegółowych. Nie ma naszym zdaniem
przeszkód do prowadzenia przewodów naukowych z tego zakresu w ramach
dyscyplin głównych (tu np. fizyki), jeśli tylko w danej radzie
wydziału istnieje przekonanie o potrzebie rozwoju tego kierunku
nauki. Tymczasem nie obserwujemy inicjatyw awansowych w zakresie
dydaktyk szczegółowych, nie są nam przedstawiane prace naukowe rangi
rozpraw doktorskich lub habilitacyjnych z zakresu dydaktyki fizyki.
Jeśli są takie prace i są trudności z ich ulokowaniem w celu
przeprowadzenia przewodu doktorskiego lub habilitacyjnego, to
deklarujemy swą pomoc w tym zakresie (mamy tu określone możliwości
prawne). Nie widzimy przeszkód, by kierować je np. do Wydziału Fizyki
UAM.
Jeśli więc powstaną takie prace, jeśli uzyskają akceptację
określonego środowiska fizyków, to będzie to silne wsparcie dla
inicjatyw wydzielenia dyscypliny pod nazwą ,,dydaktyka nauk
fizycznych".
Trzeba też zastanowić się, czy nadawanie stopni naukowych w nowej
dyscyplinie naukowej nie powinno zostać poprzedzone wydzieleniem
odpowiedniego kierunku kształcenia w szkołach wyższych.
W każdym razie tu też potrzebna byłaby odpowiednia inicjatywa ze
strony zainteresowanych środowisk naukowych.
Prezydium Centralnej Komisji nie jest przeciwnikiem wydzielenia tzw.
dydaktyk szczegółowych jako nowych dyscyplin nauki. Sądzimy, że jest
to jeden z problemów do rozstrzygnięcia przy dokonywaniu przeglądu
obecnego wykazu dziedzin i dyscyplin dla celów nadawania stopni
naukowych. Potrzebę zmiany tego wykazu sygnalizują, z różnych okazji
także inne środowiska naukowe. Po wyjaśnieniu się sytuacji prawnej
związanej z kształtem obecnej ustawy o tytule naukowym i stopniach
naukowych będzie to zapewne jedno z pierwszych, ważnych zadań nowego
składu Centralnej Komisji.
SEKRETARZ KOMISJI
Prof. dr hab. Osman Achmatowicz
kierownik Zakładu Fizyki Magnetyków, Instytut Fizyki
Uniwersytet Śląski, ul. Uniwersytecka 4, 40-007 Katowice
przewodniczący Zespołu Kierunkowego Fizyki
członek Rady Naukowej
Centralny Ośrodek Metodyczny
Studiów Nauczycielskich
przy Wyższej Szkoły Pedagogicznej
ul. Karmelicka 41, 31-128 Kraków
Centralna Komisja do Spraw Tytułu Naukowego
i Stopni Naukowych
Pałac Kultury i Nauki
00-901 Warszawa
przez
Pana Dziekana Prof. dr hab. Wojciecha Nawrocika
i Radę Wydziału Fizyki
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu
Prof. dr hab. Janusz Tazbir
Przewodniczący Centralnej Komisji
ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych
Pałac Kultury i Nauki
00-901 Warszawa
Pałac Kultury i Nauki
00-901 Warszawa
Dziekan Wydziału Fizyki
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu