RZECZ O ... dodatek do gazety Rzeczpospolita z 19 października 2004 r.

Wyższa energia - nowe wyniki

W akceleratorze ISR w dwu przecinających się pierścieniach krążyły przeciwbieżne wiązki protonów o energii od 20 do 26 gigaelektronowoltów (GeV), a w późniejszym okresie do 31 GeV. Dzięki temu energia na wytworzenie nowych cząstek w zderzeniach protonów z wiązek była znacznie większa niż w doświadczeniach z wiązkami protonów rozpraszanymi na nieruchomych tarczach. W latach 1976 -1984 grupa fizyków z Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Badań Jądrowych uczestniczyła w serii eksperymentów używających detektora SFM (Split Field Magnet) zainstalowanego przy ISR. Był to wówczas jeden z najlepszych detektorów cząstek na świecie.

Badania, w których uczestniczyła grupa warszawska, walnie przyczyniły się do rozwoju QCD, teorii silnych oddziaływań cząstek elementarnych. Pomiary przeprowadzone dla cząstek produkowanych w zderzeniach protonów pozwoliły lepiej zrozumieć strukturę nukleonów, zbadać procesy odpowiadające rozpraszaniu tworzących je kwarków i zrozumieć rolę gluonów - nośników silnych oddziaływań w tych procesach. Wyniki te wzbudziły ogromne zainteresowanie społeczności fizyków wysokich energii. Dowodem tego może być fakt zapraszania członków grupy SFM do wygłaszania referatów przeglądowych na temat produkcji cząstek o dużym pędzie poprzecznym na najbardziej prestiżowych konferencjach międzynarodowych. W szczególności R. Sosnowski wygłosił referaty przeglądowe na konferencjach ICHEP w 1976 roku w Tbilisi i w 1978 roku w Tokio oraz w 1983 roku na konferencji EPS-HEP w Brighton.

Akcelerator ISR został ostatecznie zamknięty w roku 1984 z powodów finansowych. Uczestnikom eksperymentów trudno się było pogodzić z tą decyzją. Dla SFM był opracowany program badawczy z bardzo ciekawymi problemami fizycznymi do wyjaśnienia. Niestety, nie dało się go już przeprowadzić. Polscy uczestnicy odgrywali w badaniach prowadzonych przy ISR często rolę wiodącą, a duża część analizy była przeprowadzona w Warszawie.

RYSZARD GOKIELI, INSTYTUT PROBLEMÓW JĄDROWYCH IM. ANDRZEJA SOŁTANA W WARSZAWIE