Sympozjum

Albert Einstein - Rok 1905

Streszczenia

Wiek XX: ekwiwalencja zamiast reprezentacji

1. "The Childreens Memorial" w Yad Vashem (Jerozolima, Izrael) - przykład pomnika, a raczej memoriału (miejsca pamięci), który nie jest reprezentacją.
2. Pojęcie ekwiwalencji w sztuce XX wieku i jego zwięzły rodowód. Tadeusz Kantor jako twórca i jako teoretyk. Koncept ekwiwalencji w jego teoriach sztuki.
3. Czym był wiek XX? Jego aksjologiczna wielowarstwowość - totalitaryzmy i demokracja, kontynuacje XIX wiecznych idei oraz form a także eksplozja nowych nurtów w sztuce słowa, obrazu i dźwięku. Inwazja "nowych mediów" (technicznych, elektronicznych) i wszelkich mieszanin rodzajowych (montaże, kolaże, instalacje). Wszystko to są jednak - tylko przykładowo wskazywane - zmiany okolicznościowe, a nie istotowe. Wpływają one na sytuacje sztuki i jej kształt, ale istoty nie zmieniają.
4. Istotę zmienia przekroczenie reprezentacji i stworzenie ekwiwalencji. Tego wcześniej nie było, choć zapowiedzi można znaleźć. Czym jest reprezentacja? Jest związana z mimetycznym ideałem sztuki, tak starym jak grecka tradycja klasyczna, a jej apogeum przypada na porenesansową Europę. Reprezentacja zakłada tożsamość przedmiotu i obrazu, modela i przedstawienia, obiektu i reprezentacji, a środki artystyczne mają tożsamość tę zapewniać. Malarstwo, literatura, teatr, także nauka ("obiektywna", "bezzałożeniowa") są wyrazami tej reprezentacji.
5. Impresjonizm jako przykład kryzysu idei reprezentacji. Doprowadzić do perfekcji obiektywistyczne założenie (przedmioty w zmiennym świetle) - nieoczekiwane ujawnienie subiektywizmu. I jego konsekwencje w różnych zjawiskach sztuki i literatury XX wieku. Zniesienie absolutnego obserwatora, absolutnego czasu i przestrzeni. Obserwatorzy są aktorami wzajem na siebie działającymi.
6. Jak się to wyraża? Przykład Pani Dalloway Virginii Woolf - konstrukcja artystyczna nazywana point of view, punkt widzenia. Narracja jako splot punktów widzenia wzajemnie się określających. Upowszechnienie się punktów widzenia w literaturze i sztuce XX wieku - nieunikniona personalizacja wypowiedzi odsłaniająca jej psychiczną, kulturową, socjalną pozycyjność, relatywność. Rodzinny Europa - inny przykład takiej ujawnionej pozycyjności.
7. Od eseju do wypowiedzi naukowej - blisko. Filozoficzne trzęsienie ziemi końca XIX wieku - paralela przemian świadomości teoretycznej i wrażliwości artystycznej. Przesunięcie w stronę podmiotowości i kreacyjności wytworów nauki (humanistyki). Prawda konsensualna a nie substancjalna, koherencyjna a nie referencyjna. Uświadomienia poznawcze: "typ idealny", "współczynnik humanistyczny", "subiektywizm gatunkowy". "Czy pan o tym myślał, że tę nieskończoność nad nami wyżłobiła jednak myśl ludzka?" (Stanisław Brzozowski).

Fizyka statystyczna w pracach Einsteina do roku 1905

Zapowiedź przełomu - publikacje z lat 1902-1904 dotyczące wyprowadzenia praw termodynamiki z mechanicznego modelu układu fizycznego. Podstawy fizyki statystycznej. Koncepcja fluktuacji energii. Układy izolowane - na czym polega teoria koncepcji ergodycznej? Zespół kanoniczny: zasada ekwipartycji energii. Teoria fluktuacji - jak została wyprowadzona i jakie ma zastosowanie? Sposób rozumowania Einsteina - interpretacja drugiej zasady termodynamiki, kwestia entropii.

Foton jako cząstka kwantowa

Spojrzenie na historię i rozwój tego pojęcia. Prezentacja doświadczenia udowadniającego tezę, że energia wiązki światła rozchodzącej się z jednego punktu składa się ze skończonej liczby niepodzielnych kwantów energii. Wpływ Einsteina na badania innych naukowców - debata sceptyków i zwolenników jego teorii. Powstanie pojęcia fotonu. Definicje fotonu we współczesnych podręcznikach. Foton a prawa mechaniki kwantowej - polaryzacja, funkcje falowe, interpretacja probabilistyczna. Co charakteryzuje wektor Riemanna-Silbersteina?

Realność atomów: doktorat Einsteina i jego praca o ruchach Browna

Historia powstania doktoratu Einsteina oraz jego pracy o ruchach Browna.
Historia kształtowania się pojęcia atomu - od Demokryta do Plancka. "Nowa metoda wyznaczania rozmiarów molekuł" - Einsteina - długa droga od powstania do publikacji. W czym tkwiła nowatorskość metody hydrodynamicznej? Jak bez przeprowadzania eksperymentów, jedynie metodą teoretycznych wyliczeń Einstein uzyskał objętość molekuł. Errata pracy doktorskiej - w czym tkwił błąd pracy oryginalnej. Znaczenie wyprowadzonego wzoru dla rozwoju nauki.
Historia badań Browna na temat ruchów cząstek zawieszonych w cieczy. Czemu w tytule pracy Einsteina "O ruchu cząstek zawieszonych w cieczach w spoczynku, wynikającym z molekularno-kinetycznej teorii ciepła" nie ma nawiązania do ruchów Browna? Zjawisko ciśnienia osmotycznego. Równanie dyfuzji - przesunięcie cząstki w czasie. Prace Smoluchowskiego i Einsteina - wzajemne uzupełnianie się w badaniach nad ruchami Browna: poziom makroskopowy oraz mikroskopowy. Pojęcie poziomu mezoskopowego.

Powstawanie i wczesny odbiór szczególnej teorii względności

Prace Einsteina z czerwca i września 1905 roku - wyprowadzenie najważniejszych wniosków, które następnie dały początek szczególnej teorii względności.
Asymetria opisu - czy to zjawisko ma naukowe uzasadnienie? Badania Maxwella, Lorentza, Voigta, Fitzgeralda, Poincarego - ich wkład w rozwój nauki oraz wpływ jaki mieli na prace Einsteina. Wyjątkowość rozumowania Einsteina na temat równoczesności zdarzeń oraz ich odległości z punkt widzenia dowolnego obserwatora inercjalnego. Interpretacja współczynnika alfa.
Oryginalne wyprowadzenie relacji E=mc² - wykorzystanie wyników badań nad zasadą względności oraz prawem transformacyjnym. Zasada korespondencji z mechaniką newtonowską - doświadczenie myślowe. Analiza pierwszego wyprowadzenia teorii względności - debata nad jej słusznością. Droga do publikacji prac Einsteina oraz ich wczesny odbiór.